Τα κατά Μάρκον: Πληρώνοντας με… άλλο νόμισμα

«Φαντάσου όλους τους ανθρώπους να μοιράζονται τον κόσμο, να μην υπάρχει ανάγκη για απληστία ή πείνα, μια ανθρώπινη αδελφότητα, φαντάσου...»

(απο το «Imagine» του John Lennon)

Παρουσιάζω όπως υποσχέθηκα τοπικά εναλλακτικά νομίσματα στην Ελλάδα, που δημιουργήθηκαν εξ αιτίας της κρίσης και με σημείο αναφοράς το παράδειγμα της Αργεντινής।

Έτσι επιβίωσε η Αργεντινή

Το ΔΝΤ έμπηξε πολύ βαθιά τα μυτερά νύχια του στο κορμί της Αργεντινής. Δεκέμβριος του 2001: πτώχευση, ακυβερνησία, πολιτικό χάος. Η χώρα καταστρεφόταν. Οι αστοί σήκωσαν το ταμείο, έβγαλαν τα λεφτά έξω και στη συνέχεια βούλιαξαν και εγκατέλειψαν τις επιχειρήσεις τους.

Όταν ολοκληρώθηκε το πλιάτσικο και οι λεηλασίες, ομάδες συνειδητοποιημένων εργατών προσπάθησαν να επαναλειτουργήσουν με αυτοδιαχείριση τα εγκαταλειμμένα εργοστάσια. Πολύ δύσκολο εγχείρημα σε τέτοιες συνθήκες...

Λεφτά δεν υπήρχαν. Ούτε δουλειές. Τόσο το κεφάλαιο όσο και η εργασία είχαν απαξιωθεί. Τότε λειτούργησε το ένστικτο της αυτοσυντήρησης και δημιουργήθηκε το κίνημα της ανταλλακτικής οικονομίας, που στη συνέχεια απλώθηκε σ' όλη τη Λατινική Αμερική. Έτσι από το «τίποτα» δημιουργήθηκαν ξαφνικά χιλιάδες λέσχες ανταλλαγών-nodos. Παράλληλα, φτιάχτηκαν παντού αγροτικοί και αστικοί λαχανόκηποι (Ροσάριο), οι οποίοι τροφοδοτούνταν από περίπου 800 ομίλους βιοκαλλιεργητών.

Κοινωνικά - creditos

Περίπου έξι εκατομμύρια Αργεντινοί κατόρθωσαν να επιβιώσουν χωρίς λεφτά, χάρη στην αλληλέγγυα κοινωνική οικονομία, στο ισοδίκαιο ανταλλακτικό εμπόριο, στις αγορές απευθείας διάθεσης τροφής με βάση τη γεωργία της εγγύτητας και τα ιδεατά - εναλλακτικά νομίσματα. Διακόσια εκατομμύρια κοινωνικά χαρτονομίσματα – creditos - κυκλοφόρησαν στις λέσχες nodos, με αποτέλεσμα να λειτουργήσει μια αναπάντεχη σωτήρια «οικονομία του ισογείου», αντιμετωπίζοντας σε μεγάλο βαθμό την ανεργία και τη μαύρη εργασία.

Με περισσότερους από 800 κόμβους, οι λέσχες ανταλλαγής προϊόντων και υπηρεσιών της Αργεντινής έγιναν ένα από τα ισχυρότερα συστήματα ανταλλακτικής οικονομίας στον κόσμο. Κάποια στιγμή, το υπουργείο Οικονομίας της Αργεντινής διαπίστωσε με έκπληξη πως ο λαός εφηύρε μόνος του την εναλλακτική λύση, και αποφάσισε να στηρίξει το Γενικό Δίκτυο Ανταλλαγών παρέχοντάς του βοήθεια και εκπαίδευση στον τομέα της διαδικτυακής τεχνολογίας.

Πώς λειτουργεί

Όταν ένας αγρότης «πουλήσει» κάποια ποσότητα από τα προϊόντα του σ' ένα μέλος της λέσχης nodos παίρνει ένα πιστωτικό χαρτάκι εν είδη ιδεατού χαρτονομίσματος, στο οποίο αναγράφεται η αξία της συναλλαγής. Στη συνέχεια μπορεί να το εξαργυρώσει σε όποια λέσχη - κόμβο επιθυμεί για να «αγοράσει» κάποιο άλλο αγαθό ή υπηρεσία.

Στην Ελλάδα

Το παράδειγμα της Μαγνησίας

Αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης και της έλλειψης ρευστότητας που αυτή έφερε, ήταν η δημιουργία της Τοπικής Εναλλακτικής Μονάδας (ΤΕΜ) από τους Βολιώτες, οι οποίοι έστησαν το Δίκτυο Ανταλλαγών και Αλληλεγγύης Μαγνησίας , για ανθρώπους που δυσκολεύονται ή αδυνατούν να καλύψουν το σύνολο των αναγκών τους με τα εισοδήματα σε ευρώ, μπορούν όμως να «πληρώνουν», προσφέροντας κάποια εργασία ή κάποια δικά τους καινούργια ή μεταχειρισμένα αγαθά,

Δεν υπάρχει εκμετάλλευση από άνθρωπο σε άνθρωπο, δεν υπάρχουν τόκοι ή ανατοκισμοί και τοκογλυφία.

Είναι μια θετική δράση από τους ίδιους τους πολίτες, οι οποίοι παίρνουν τη ζωή τους στα χέρια τους, δημιουργούν ευκαιρίες απασχόλησης, δίνουν αξία στα τοπικά προϊόντα, βοηθούν τις οικογένειες τους και τις επιχειρήσεις τους να επιβιώσουν και να αντιμετωπίσουν την οικονομική κρίση.

Η βασική ιδέα που κρύβεται πίσω από αυτό είναι να επωφεληθούν όσοι αδυνατούν ή δυσκολεύονται να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες σε ευρώ. Έτσι, όσοι θέλουν μπορούν να προσφέρουν τις δεξιότητές τους, τις γνώσεις τους ή κάποια καινούργια ή μεταχειρισμένα αγαθά και να πληρωθούν σε ΤΕΜ, τις οποίες μπορούν να χρησιμοποιήσουν για μελλοντικές αγοραπωλησίες.

Όταν, για παράδειγμα, ένα μέλος του Δικτύου αναλάβει να καθαρίζει το σπίτι ενός άλλου μέλους ή να φροντίζει τους ηλικιωμένους γονείς του, τότε με την ολοκλήρωση της εργασίας, ο λογαριασμός του πιστώνεται με τον αριθμό των μονάδων ΤΕΜ που έχουν συμφωνηθεί. Αντιστοίχως, ο λογαριασμός εκείνου που επωφελήθηκε από την εργασία θα μειωθεί ισόποσα.

Μία ΤΕΜ ισοδυναμεί µε ένα ευρώ, απλά η διαφορά έγκειται στο ότι το εναλλακτικό νόμισμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί µόνο τοπικά, δηλαδή δεν έχει την ίδια ισχύ εκτός του Δικτύου. Επιπρόσθετα, δεν πρόκειται για τη γνωστή μορφή χρήματος που αλλάζει χέρια και, φυσικά, δεν τυπώνεται ούτε σε χάρτινη μορφή, ούτε κόβεται σε νόµισµα. Με το που εγγράφεται κάποιος στο Δίκτυο, του παρέχεται πίστωση 300 ΤΕΜ. Η διαδικασία είναι απλή και η μόνη βασική προϋπόθεση είναι µια φωτοτυπία αστυνομικής ταυτότητας. Ο λογαριασμός του καθενός και οι συναλλαγές καταγράφονται σε ηλεκτρονική βάση δεδομένων. Στην ιστοσελίδα του Δικτύου (http://www.tem-magnisia.gr/index.php) καταχωρούνται οι αγγελίες για προσφορά υπηρεσιών και προϊόντων. Σε περίπτωση όμως που κάποιο µέλος δεν έχει πρόσβαση στο Διαδίκτυο, τότε εξυπηρετείται µε κουπόνια ή «εντολές πληρωμής», όπως ονομάζονται.

Η αγοραστική δύναμη του ΤΕΜ

Οι καταγεγραμμένες υπηρεσίες που μπορεί να βρει κάποιος στην αναρτημένη στο Διαδίκτυο λίστα, περιλαμβάνει την κηπουρική, τη φύλαξη παιδιών, διάφορα σεμινάρια, οικοδομικές δραστηριότητες κ.ά. Όσο για τις ευρύτερες κατηγορίες αγαθών, περιλαμβάνονται διάφορα οικοδομικά υλικά, είδη ένδυσης και υπόδησης, έπιπλα, ηλεκτρικές συσκευές, είδη διατροφής, ποτά και πάρα πολλά άλλα. Έτσι, αν για κάποιο λόγο η ειδικότητα ενός µέλους δεν έχει μεγάλη ζήτηση για να μπορεί να κερδίσει το «μεροκάματο» του σε ΤΕΜ, έχει τη δυνατότητα να προσφέρει εναλλακτικές απλές υπηρεσίες, που δεν απαιτούν εξειδικευμένες δεξιότητες, όπως η φύλαξη παιδιών.

Η λογική και ο τρόπος λειτουργίας του Δικτύου είναι απλός. Οι επιχειρηματίες, οι καταστηματάρχες και όσα µέλη προσφέρουν κάποια μορφή έμμισθης υπηρεσίας, ζητούν από τους υποψήφιους πελάτες που είναι εγγραμμένοι στο Δίκτυο ένα μέρος της τιμής σε ευρώ και το υπόλοιπο σε ΤΕΜ. Ενδεικτικά, αν ένα ζευγάρι παπούτσια στοιχίζει 100 ευρώ, τότε ο αγοραστής καλείται να πληρώσει 70 ευρώ και 30 ΤΕΜ τα οποία χρεώνονται στον λογαριασμό του και πιστώνονται στον πωλητή. Η τελική απόδειξη θα αναγράφει το ποσό των 70 ευρώ και τα 30 θα ισοδυναμούν σε ένα είδος «έκπτωσης».

Η «Μονάδα» στα Χανιά

Το παράδειγμα του Βόλου, μα κυρίως της Αργεντινής, ακολούθησαν τα Χανιά με το Δίκτυο Ανταλλαγών Χανίων (diktyoantallagonxanion.gr).

Το νόμισμα μέτρησης που χρησιμοποιεί το Δίκτυο Ανταλλαγών στα Χανιά ονομάζεται «Μονάδα», και έχει την ισοτιμία του ευρώ, ενώ δεν τοκίζεται ούτε και φορολογείται. Κάθε νέο μέλος με την εγγραφή του, αποκτά ένα λογαριασμό για το εναλλακτικό νόμισμα και ένα αριθμό με τον κωδικό του. Το νέο μέλος του Δικτύου, αποκτά αυτόματα ένα χρεωστικό όριο έως -150 μονάδες και ένα πιστωτικό 250 μονάδων. Αυτό έγινε, για να μπαίνει το κάθε μέλος άμεσα στη διαδικασία του να προσφέρει και να γίνει όσο το δυνατόν πιο σύντομα ενεργό. Οι συναλλαγές γίνονται και διαδικτυακά ενώ υπάρχει απόλυτη διαφάνεια.

Μέθοδος συναλλαγών

Στην ιστοσελίδα του Δικτύου Ανταλλαγών (diktyoantallagonxanion.gr) υπάρχουν όλα τα μέλη και το τι μπορεί να προσφέρει το κάθε ένα ξεχωριστά, αλλά και το τι ζητείται.

Μπαίνοντας ας πούμε κάποιος στην ιστοσελίδα και ψάχνοντας υδραυλικό βρίσκει το άτομο που θέλει και έρχεται σε επαφή μαζί του, για να συνεννοηθούν πότε θα έρθει στο σπίτι του για να φτιάξει την οποιαδήποτε βλάβη। Ο υδραυλικός για να επιδιορθώσει την όποια ζημιά θα χρεώσει κάποιες Μονάδες, και το έντυπο, που είναι υπογεγραμμένο και από τα δύο μέλη, δίνεται στους διαχειριστές, για να περαστούν οι Μονάδες στους αντίστοιχους λογαριασμούς. Έτσι ο ένας θα έχει συν και ο άλλος πλην.

«Οβολός»: η κοινωνική τράπεζα της Πάτρας (www.ovolos.gr)

Στην Πάτρα την Πρωτοχρονιά του 2009 ο επιχειρηματίας Νίκος Μπογονικολός ίδρυσε ένα group στο facebook που μέσα σε δύο μήνες αριθμούσε ήδη 4.000 μέλη.

Δημιουργήθηκε ο «ΟΒΟΛΟΣ Κέντρο μελέτης και τεκμηρίωσης κοινωνικού νομίσματος», που περιλαμβάνει μεγαλύτερες επιχειρήσεις όπως αλυσίδες καταστημάτων, σούπερ μάρκετ, ακόμη και τοπικά ΜΜΕ.

Στις 25/5/2009 με απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Πατρών η πρώτη θεσμοθετημένη κοινωνική τράπεζα με έδρα την Πάτρα ήταν γεγονός.

Μέσα από τη διαδικτυακή πλατφόρμα ανταλλαγών του «Οβολού» συναλλάσσονται περισσότερα από 1.300 εγγεγραμμένα μέλη, στην πλειονότητά τους νέοι και νέες.

Φθηνότερα προϊόντα και υπηρεσίες

Η ιδέα του «Οβολού» είναι απλή: γίνεται ανταλλαγή των προϊόντων και υπηρεσιών χωρίς τη μεσολάβηση του ευρώ. Στην ουσία πρόκειται για ένα σύστημα μέτρησης της ανταλλακτικής αξίας των προϊόντων και των υπηρεσιών. Ένας οβολός αντιστοιχεί σ' ένα ευρώ. Όμως, με το κοινωνικό νόμισμα τα προϊόντα και οι υπηρεσίες είναι πολύ φθηνότερα σε σχέση με την τιμή που έχουν στην αγορά, αφού δεν υπάρχουν μεσάζοντες, κερδοσκοπία και φορολογικές επιβαρύνσεις. Η συσσώρευση οβολών δεν έχει κανένα απολύτως νόημα. Ούτε μπορείς να ελπίζεις στην απόκτηση μελλοντικής υπεραξίας...

Άλλα δίκτυα

Άλλα δίκτυα ανταλλαγών είναι το δίκτυο ΤΕΜ στην Κέρκυρα, όπου το τοπικό νόµισµα ονοµάζεται Μπουτσούνια, το Καερέτι της Ιεράπετρας Κρήτης, η Εναλλακτική Μονάδα Ροδόπης, το δίκτυο Φασούλι που εδρεύει στην Αθήνα και διάφορα άλλα। Το ερώτημα που μένει να απαντηθεί πλέον είναι αν θα γίνει… της Αυστρίας ή θα αφεθεί ελεύθερα η ανάπτυξη αυτών των δικτύων. Το µόνο σίγουρο είναι ότι µόνο ο χρόνος θα δείξει.