Ο Ιανουάριος, ή Γενάρης, ή Καλαντάρης, , είναι ο πρώτος μήνας του έτους κατά το Γρηγοριανό Hμερολόγιο και έχει 31 ημέρες. Η πρώτη μέρα του μήνα, που είναι και πρώτη ημέρα του χρόνου, είναι γνωστή ως Πρωτοχρονιά.
Το όνομά του προέρχεται από τον θεό των Ρωμαίων Ιανό (Janus), τον προστάτη των δημοσίων διόδων και πυλών της Ρώμης. H λατρεία του συνδεόταν με κάθε αρχή ή ξεκίνημα, γι’ αυτό και είναι ο πρώτος μήνας του έτους.
Ο Ιανός ήταν θεός δίμορφος, που παριστάνεται πότε με κλειδιά και πότε με τριακόσιες ψήφους στο δεξί του χέρι και εξήντα πέντε στο αριστερό.
Ο Ιανουάριος ονομαζόταν και «Αιωνάριος», επειδή τον θεωρούσαν πατέρα του αιώνος. Είχαν μάλιστα οριστεί δώδεκα πρυτάνεις να τον υμνούν και υπήρχε δωδεκάβωμον στο ναό του, όσοι και οι μήνες του έτους.
Ο Ιανουάριος, ωστόσο, δεν ήταν ανέκαθεν ο πρώτος μήνας του έτους για τους Ρωμαίους. Στα πρώτα χρόνια της ιστορίας τους, πρώτος μήνας ήταν ο Μάρτιος, από το όνομα του πολεμικού θεού τους Mars-Martis (δηλαδή του Άρη των Ελλήνων). Πρωτοχρονιά ήταν τότε η πρώτη Μαρτίου, η οποία εξακολούθησε να γιορτάζεται και στα κατοπινά χρόνια. Και επειδή θυμούνταν πως αυτή ήταν η αρχική τους πρωτοχρονιά, την έλεγαν πάτριον. Ο Ιανουάριος έγινε πρώτος μήνας αργότερα, όταν ο μυθικός βασιλιάς των Ρωμαίων Νούμας Πομπίλιος οργάνωσε το ημερολόγιο με βάση τον ήλιο।
Ονομασίες
Στον Ιανουάριο ο λαός μας έχει δώσει διάφορες ονομασίες, όπως το Γενάρης επειδή τότε γεννούν τα γιδοπρόβατα, και Μεσοχείμωνας επειδή είναι ο μεσαίος από τους μήνες του χειμώνα, όπως δηλώνει και η παροιμία «ως τα’ Αϊ-Γιαννιού, τρυγόνα, είναι η φούρια του χειμώνα». Ονομάζεται και Γατόμηνας επειδή στη διάρκειά του ζευγαρώνουν οι γάτες, και Μεγάλος μήνας ή Τρανός μήνας ή Μεγαλομηνάς γιατί είναι ο πρώτος μήνας του έτους και σε αντιδιαστολή με τον Φεβρουάριο, που είναι «κουτσός» (Κουτσοφλέβαρος). Οι αλκυονίδες ημέρες τού έχουν δώσει και την ονομασία «γελαστός», αλλά είναι επίσης γνωστός και ως «κλαδευτής»: «Γενάρη μήνα κλάδευε, φεγγάρι μη γυρεύεις». Άλλες ονομασίες: Γενολοήτης (επειδή αυτόν τον μήνα γεννοβολούν τα κοπάδια), Κρυαρίτης γιατί είναι ο πιο «κρυουλιάρης».
Είναι επίσης και ο μήνας με το λαμπρότερο φεγγάρι: «Του Γενάρη το φεγγάρι παρά ώρα μέρα μοιάζει»
Αλκυονίδες ημέρες
«Κυούσης δε Αλκυόνος ίσταται τα πελάγη, ειρήνην δε και φιλίαν άγουσεν άνεμον».
Αιλιανός
«Η δε Αλκυών κύει επί τροπάς χειμερινάς, διό και καλούνται όταν ευδιειναί γένονται αι τροπαί, αλκυόνοιοι ημέραι».
Αριστοτέλης
«Αίθρια μεν τα άνωθεν, ακύμαντος δε και γαλήνιον άπαν το πέλαγος, όμοιν, ως ειπείν κατόπτρω».
Λουκιανός
Γύρω στο δεύτερο δεκαήμερο του Ιανουαρίου ο καιρός συνήθως καλοσυνεύει για μερικές μέρες. Οι γλυκές αυτές χειμωνιάτικες ημέρες, είναι οι γνωστές «Αλκυονίδες ημέρες». ΟΙ ημέρες αυτές,σύμφωνα με τον πανάρχαιό μας μύθο, πήραν το όνομά τους από την Αλκυόνα, ένα ψαροπούλι των ακτών που κλωσά τα αυγά του αυτές τις μέρες.
Η Αλκυόνη, σύμφωνα με το μύθο, ήταν κάποτε μια χαρούμενη και ευτυχισμένη γυναίκα, κόρη του Θεού των ανέμων, του Αιόλου, που ζούσε στ' ακρογιάλια της θάλασσας με τον άντρα της Κήυκα. Αλληλοαποκαλούνταν Ζευς και Ήρα. Για την ασέβειά τους όμως αυτή, οργίστηκε ο Δίας και μεταμόρφωσε τον Κήυκα σε όρνιο.
Ξετρελαμένη τότε η δύστυχη γυναίκα, έτρεχε από δω και από κει στις ερημιές και στις βαλτώδεις εκβολές των ποταμιών και μέσα στις πυκνές τους καλαμιές, για να βρει τον αγαπημένο της Κήυκα. Οπότε, οι θεοί του Ολύμπου την λυπήθηκαν και την μεταμόρφωσαν και αυτήν σε πουλί, τη γνωστή μας Αλκυόνη, για να ψάχνει και στις θάλασσες μήπως εκεί βρει το χαμένο της άντρα. Ωστόσο όμως η δυστυχία εξακολουθούσε να την συντροφεύει, γιατί αντίθετα από τ' άλλα πουλιά που γεννούν και κλωσούν τ' αυγά τους την άνοιξη αυτή γεννάει μέσα στη βαρυχειμωνιά, οπότε μανιασμένα τα κύματα της θάλασσας τέτοιον καιρό, την άρπαξαν αυγά και πουλιά κάνοντάς την να κλαίει σπαραχτικά.
Οι Θεοί που τόσο σκληρά είχαν τιμωρήσει την κόρη του Αιόλου, διέταξαν τότε τη θάλασσα και τους ανέμους να ησυχάσουν, να γίνει καλοκαιρία για δυο εβδομάδες, για όσες ημέρες η Αλκυόνη κλωσά τα αυγά της.
Μια τέτοια ωραία και ποιητική ερμηνεία δόθηκε από τον πανάρχαιο αυτόν ελληνικό μύθο για την καλοκαιρινή αυτή παρεμβολή μέσα στην καρδιά του χειμώνα, που δεν έχει βέβαια καμιά σχέση με τη σημερινή επιστημονική εξήγηση του φαινομένου αυτού. Ο μύθος μιλάει για την απέραντη συζυγική αγάπη και την τρυφερή στοργή της γυναίκας, ενώ η μετεωρολογική υπηρεσία μιλάει για εξίσωση των βαρομετρικών πιέσεων μεταξύ της νοτίου και βορείου Ευρώπης.
Αλκυόνη
Συζυγική πίστη
Για τη συζυγική πίστη των Αλκυόνων ασχολήθηκε ο Πλούταρχος που αφηγείται ότι αν ο σύζυγος της Αλκυόνης γεράσει και δεν μπορεί να πετάξει, τότε η θηλυκιά Αλκυόνη τον παίρνει στους ώμους και τον φέρνει πάντοτε μαζί της, τον ταΐζει και τον περιποιείται ως το θάνατο.
Δεν είναι όμως η μόνη περίπτωση ανώτερης ηθικής στο ζωικό βασίλειο. Η τρυγόνα, εάν χαθεί το ταίρι της χηρεύει αυστηρά και δεν ξανασμίγει μ' άλλο ταίρι. Τα κοράκια όταν μαδηθούν απ' τα γεράματα δέχονται πολλές περιποιήσεις και θερμαίνονται απ' τ' άλλα νεώτερα. Το λελέκι τιμωρεί την άπιστη σύζυγο με ραμφισμούς μέχρι να τη θανατώσει. Σ' αυτά βοηθούν και οι άλλοι αρσενικοί. Ο πελεκάνος αν δεν βρίσκει τροφή να δώσει στα μικρά του που κινδυνεύουν τον χειμώνα να πεθάνουν, σχίζει το στήθος του και τα προσφέρει για τροφή το αίμα του.
«Ωσπερ πελεκάν, τετρωμένος την πλευρά σου, Λόγε, τους θανόντας παίδας εζώωσαν επιστάξας ζωτικούς αυτοίς κρουνούς».
Επιτάφιος θρήνος
Στην αρχαία εποχή, στη μέση του σημερινού μας Γενάρη άρχιζε ο ιερός μήνας της Ήρας, ο Γαμηλιών. Η Ήρα, εκτός από βασίλισσα του ουρανού και των θεών, ήταν προστάτιδα του γάμου και της οικογένειας. Για τον λόγο αυτό οι αρχαίοι έκαναν τους πιο πολλούς γάμους, τον Ιανουάριο – Γαμηλιώνα . Συνήθιζαν δε κάθε χρόνο, στις 27 του Γαμηλίωνα με την Πανσέληνο, να κάνουν θυσίες και εισφορές, που τις έλεγαν «Γαμήλιες».
Κάλαντα
Ο Ιανουάριος είναι επίσης γνωστός και ως καλαντάρης από τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς και τα δώρα των Καλενδών του Ιανουαρίου. Τα δώρα αυτά είναι το σημερινό «δώρο των Χριστουγέννων», ο 13ος μισθός, ο οποίος στη Βυζαντινή εποχή ήταν πράγματι δώρο κι όχι μισθός.
Τα δώρα αυτά είχαν την εξής προέλευση:
Η πρώτη Ιανουαρίου καθιερώθηκε σαν πρωτοχρονιά από τους Ρωμαίους το 153 π.χ. Την ημέρα αυτή μάλιστα συνήθιζαν να εκλέγουν τους ανώτατους άρχοντες, τους υπάτους και με την ευκαιρία επιδίδονταν σε τελετές και θορυβώδεις διασκεδάσεις. Από αυτούς την πήραν αργότερα οι Βυζαντινοί και την καθιέρωσαν (περί το 1.000 μ.χ.). Οι ύπατοι, με την αρχή της θητείας τους, σε σχετική πομπή στους δρόμους σκορπούσαν νομίσματα, που αρχικώς ήσαν χρυσά, αλλά αργότερα, επί Ιουστινιανού, περιορίστηκαν σε αργυρά। Μικρά νομίσματα συνέλεγαν όμως και τα παιδιά, που περιέρχονταν τα σπίτια συγγενών και φίλων για να ευχηθούν. Έτσι γεννήθηκαν τα «Κάλαντα», που φθάνουν μέχρι τις μέρες μας, αλλά αφετηρία τους υπήρξαν οι Καλένδες του Ιανουαρίου, άσχετα αν σταδιακά επεκτάθηκαν από τα παιδιά σε όλες τις εορταστικές ημέρες του Δωδεκαήμερου.
Κάλαντα (Λύτρας)
Πρωτοχρονιάτικα Κάλαντα: μια άγνωστη ιστορία αγάπης;
Πώς προέκυψαν αλήθεια τα "ασυνάρτητα" Kάλαντα που τραγουδάμε την Παραμονή της Πρωτοχρονιάς; Πρόκειται για άλλη μια ιστορία αγάπης που πέρασε στην Αιωνιότητα, έστω και με αυτόν τον περίεργο τρόπο.
Η ιστορία μας διαδραματίζεται στον Μεσαίωνα.
Σε εκείνα τα χρόνια οι φτωχοί και χαμηλών «τάξεων» άνθρωποι δεν είχαν το δικαίωμα να μιλούν στους αριστοκράτες παρά μόνο σε γιορτές όπου μπορούσαν να τους απευθύνουν ευχές.
Ήταν λοιπόν ένας φτωχός νέος που είχε ερωτευθεί μια όμορφη αριστοκράτισσα. Σκαρφίστηκε το εξής ώστε να εκφράσει τον έρωτά του με τρόπο που να μην γίνει αντιληπτός όμως από τον κόσμο. Έφτιαξε ένα δικό του ποίημα με στίχους από τα Κάλαντα, που ουσιαστικά θα απευθυνόταν στο αντικείμενο του πόθου του. Θα της το απήγγειλε την Πρωτοχρονιά μαζί με τις ευχές του για το Νέο Έτος και έτσι δε τον καταλάβαιναν οι υπόλοιποι.
Με αυτό τον σκοπό πρόσθεσε τους ενδιάμεσους στίχους.
Έτσι λοιπόν ένας έρωτας έγινε τραγούδι και για αιώνες εμείς το τραγουδάμε, χωρίς να ξέρουμε τι ακριβώς εννοούν οι στίχοι του.
Αρχιμηνιά και αρχιχρονιά (θρησκευτικός στίχος)
Ψηλή μου δέντρολιβανιά ( εσύ δηλαδή που είσαι ψηλή σαν δέντρο)
Και αρχή καλός μας χρόνος (θρησκευτικός ευχετικός στίχος)
Εκκλησιά με το άγιο θόλος (εσύ που είσαι όμορφη σαν εκκλησιά με τον τρούλο της)
Αρχή που βγήκε ο Χριστός, Άγιος και πνευματικός (θρησκευτικός στίχος)
Στη γη να περπατήσεις και να μας καλοκαρδίσεις (βγές έξω από το παλάτι να περπατήσεις για να ευφρανθούμε όταν σε δούμε)
Άγιος Βασίλης έρχεται (θρησκευτικός στίχος)
Και δεν μας καταδέχεται (δεν καταδέχεται να του μιλήσει η κοπέλα)
Από την Καισαρεία (θρησκευτικός στίχος)
Συ είσαι αρχόντισσα κυρία (εσύ ανήκεις στην αυτοκρατορική οικογένεια)
Βαστάει εικόνα και χαρτί (θρησκευτικός στίχος)
Ζαχαροκάντιο ζυμωτή (είναι γλυκιά σαν κάποιο παραδοσιακό γλύκισμα)
Χαρτί και καλαμάρι (αναφέρεται στο Μ. Βασίλειο και την ενασχόλησή του με τα γράμματα)
Δες και με το παλικάρι (δεσποινίδα ρίξε μια ματιά σε μένα το παλικάρι)
Το περίεργο είναι πως δέχεται τέτοια κάλαντα η Εκκλησία μας. Θα μου πείτε κάθε δόγμα, θρησκευτικό ή πολιτικό, όταν δεν μπορεί να αποτρέψει κάτι, προσπαθεί να το ενσωματώσει και να του δώσει την ερμηνεία που το… βολεύει. Είναι εκατοντάδες τα παραδείγματα μα … δεν είδα τίποτα, δεν ξέρω τίποτα και γράμματα γνωρίζω… Στο κάτω της γραφής δεν είναι και προς θάνατο όλα αυτά…
ΥΓΕΙΑ ΝΑ ΕΧΟΥΜΕ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου