Κατά το Ιουλιανό και το Γρηγοριανό Hμερολόγιο είναι ο τέταρτος μήνας του έτους και ο όγδοος κατά το Εκκλησιαστικό που αρχίζει τον Σεπτέμβριο. Αρχικά ήταν ο δεύτερος μήνας του δεκάμηνου Ρωμαϊκού ημερολογίου με την ονομασία Aprilis και πήρε το όνομά του από το λατινικό ρήμα aperire, που σημαίνει ανοίγω, γιατί το μήνα αυτό ανοίγουν, ανθίζουν τα λουλούδια.
Στο
αρχαίο Αττικό ημερολόγιο ο Απρίλιος αντιστοιχούσε με
το δεύτερο δεκαπενθήμερο του μήνα Ελαφηβολιώνα
και το πρώτο δεκαπενθήμερο του μήνα Μουνιχιώνα. Ο Μουνιχιών ήταν ο δέκατος μήνας στο αττικό ημερολόγιο. ΄Ηταν
αφιερωμένος στη θεά Άρτεμη και
αντιστοιχεί, σύμφωνα με το σεληνιακό ημερολόγιο περίπου στο χρονικό διάστημα δεύτερο
δεκαπενθήμερο Μαρτίου πρώτο δεκαπενθήμερο Απριλίου. Οι ημερομηνίες αλλάζουν κάθε
έτος, καθώς ο νέος μήνας αρχίζει μετά την Νέα σελήνη.
Ομώνυμη
γιορτή προς τιμή της Μουνιχίας
Αρτέμιδος τελούνταν την 16η ημέρα του μήνα στον
ιερό της ναό στο λόφο της Μουνιχίας στον Πειραιά.
Άλλες σημαντικές γιορτές που πραγματοποιούνταν κατά το
μήνα αυτό ήταν η γιορτή Αιάνεια προς τιμήν
του θεού Έρωτα την
4η ημέρα στο «Εν κήποις» ιερό της θεάς Αφροδίτης στην Ακρόπολη, τα Βραυρώνια ανήμερα
της πανσελήνου, τα Ολυμπιεία τη 19η
ημέρα και η Δελφινίου Πομπή,
εις ανάμνησιν της ικεσίας του Θησέα και
των συντρόφων του στο ιερό του Δελφινίου Απόλλωνα πριν πλεύσουν για την Κρήτη και
το λαβύρινθο του βασιλιά Μίνωα.
Στην
Αρχαία Ρώμη ο μήνας ήταν αφιερωμένος σε δύο θεούς, την
Αφροδίτη και τον Απόλλωνα. Οι Ρωμαίοι γιόρταζαν:
Tην 1η Απριλίου τα
Βενεράλια (Veneralia), προς
τιμήν της θεάς της αγάπης και της ομορφιάς Βένους,
της Αφροδίτης των Αρχαίων Ελλήνων.
Από τις 4 έως τις 10 Απριλίου τα Μεγαλήσια (Megalesia),
προς τιμή της θεάς Κυβέλης,
με μουσικούς και γυμνικούς αγώνες.
Στις 21 Απριλίου τα
Παλίλια (Palilia), ποιμενική
γιορτή προς τιμή της θεάς Εστίας.
Οι βοσκοί κρατούσαν κλαδιά δάφνης και ράντιζαν με νερό το έδαφος, ενώ άναβαν
φωτιές με άχυρα και πηδούσαν τρεις φορές πάνω από αυτές για να εξαγνιστούν. Η
γιορτή αυτή διατηρήθηκε μέχρι το 787 μ.Χ, οπότε καταργήθηκε με απόφαση της Ζ’
Οικουμενικής Συνόδου. Το έθιμο με τις φωτιές κρατά έως σήμερα.
Στις 22 Απριλίου γιόρταζαν
με κρασοκατανύξεις τα Βινάλια Πριόρα
(Vinalia Prioria), δηλαδή τα Πρώτα
Οινοφόρια.
Στις 28 Απριλίου ξεκινούσαν
τα Φλοράλια (Floralia), τα
ρωμαϊκά Ανθεστήρια, προς τιμή της Flora,
θεάς της βλάστησης και της άνοιξης.
Ο Απρίλιος μέχρι την εποχή του Ρωμαίου Αυτοκράτορα Ιουλίου Καίσαρα
περιελάμβανε 29 ημέρες και από τότε 30. Το 65 μ. Χ. ο Νέρων προσπάθησε,
χωρίς επιτυχία, να μετονομάσει τον Απρίλιο σε Νερώνιο (Neronius) σε ανάμνηση
της σωτηρίας του μετά από μια αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του, στην οποία
συμμετείχε και ο δάσκαλός του Σενέκας, που τελικά
αυτοκτόνησε για να αποφύγει τον εξευτελισμό.
Ο ελληνικός λαός αποκαλεί τον μήνα αυτόν και με τα
ονόματα Απρίλης, Απρίλες, και Λαμπριάτης από την
συμπτωματικά μεγάλη θρησκευτική εορτή που τελείται συνήθως το μήνα αυτό.
Ο Απρίλιος και ο Μάιος θεωρούνται
οι καθ΄ αυτού μήνες των λουλουδιών εξ ου και η ονομασία Απριλομάης: «Ο
Απρίλης με τα λούλουδα κι ο Μάης με τα ρόδα». Χάρη στην ανοιξιάτικη σύνδεσή του
ο Απρίλης τραγουδήθηκε ιδιαίτερα από τους ποιητές αλλά
κι από τον λαό μας: «Έστησ’ ο Έρωτας χορό με τον ξανθό
Απρίλη» και «Ο Απρίλης με τον Έρωτα χορεύουν και γελούνε».
Η ενασχόληση, επίσης, του λαού μας με την γεωργία μας έχει
κληροδοτήσει και πολλές άλλες παροιμίες
και δημώδη στιχάκια. Η
βροχή του Απρίλη θεωρείται από τους γεωργούς πολύ ευεργετική. Για τις
απριλιάτικες βροχές,
για παράδειγμα, λέγεται το εξής: «Αν κάνει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης
άλλο ένα, χαρά σε κείνο το ζευγά που ‘χει πολλά σπαρμένα». Σ’ άλλες πάλι
περιοχές ο Απρίλης αποκαλείται και «Γρίλλης» (γκρινιάρης)
επειδή στον μήνα αυτόν τελείωναν τα αποθέματα της προηγούμενης συγκομιδής και
δημιουργούνταν οικογενειακές γκρίνιες.
Αποκαλείται
Ξεροκοφινάς, γιατί τελείωναν
πάντα οι φτωχές συγκομιδές των γεωργών και τιναχτοκοφινίτης επειδή τινάζουν τα κοφίνια για να τα
καθαρίσουν: «Απρίλης, γρίλλης, τιναχτοκοφινίτης».
Αναφέρεται,
επίσης, και ως Αϊ-γεωργίτης λόγω
της εορτής του Αγίου Γεωργίου στις
23 του μήνα, η οποία γιορτάζεται με διάφορους αθλητικούς και ιππικούς αγώνες.
Οι κτηνοτρόφοι, και οι Σαρακατσάνοι, θεωρούν τον Άγιο Γεώργιο
προστάτη τους, ενώ στις παραδόσεις, τα παραμύθια και
τα τραγούδια συνδέεται
με τον αρχαίο μύθο του Περσέα και
της Ανδρομέδας.
Πρωταπριλιά
Η «Πρωταπριλιά» με τα αθώα ψέματά της
είναι ένα πανευρωπαϊκό έθιμο. Στην Ελλάδα το αρχαίο αυτό έθιμο έφτασε, μάλλον,
την εποχή των Σταυροφοριών κι έχει τις ρίζες του
στους αρχαίους Κέλτες.
Επειδή τον Απρίλιο ο καιρός καλοσύνευε
συνήθιζαν την πρωταπριλιά να πηγαίνουν για ψάρεμα.
Τις περισσότερες φορές γύριζαν φυσικά με άδεια χέρια, κι έτσι κατέφευγαν σε
ψεύτικες ιστορίες για μεγάλα ψάρια. Μια άλλη εκδοχή είναι ότι μας ήλθε από
τη Γαλλία το 16ο αιώνα και εκεί κληρονομήθηκε από κάπου αλλού. Το
ψέμα την πρωταπριλιά λένε πως δημιουργήθηκε πάνω στο πείραγμα που έκανα οι
Γάλλοι νεοημερολογίτες ενάντια στους Γάλλους παλαιοημερολογίτες. Οι πρώτοι
που είχαν δεχτεί το νέο ημερολόγιο πείραζαν τους δεύτερους, που δεν ήθελαν να
το δεχτούν, στέλνοντάς τους ψεύτικα πρωτοχρονιάτικα δώρα. Επίσης, προσπαθούσαν
να τους γελάσουν και να τους κοροϊδέψουν, λέγοντας τους διάφορα ψέματα.
Βέβαια, υπάρχουν και άλλες
παραδόσεις και ερμηνείες για το έθιμο της ψευτιά και του πειράγματος, που
ποικίλουν από τόπο σε τόπο. Στη χώρα μας διαγωνίζονται για το ποιος
θα πει το μεγαλύτερο ψέμα,
όπως το:
«Έλα να πούμε ψέματα
ένα σακί γιομάτο
φόρτωσα ένα μπόντικα
σαράντα κολοκύθια
κι απάνου στα καπούλια του
ένα σακί ρεβύθια».
Στη Θράκη το
βρόχινο νερό της πρωταπριλιάς θεωρείται θεραπευτικό. Παλαιότερα το μάζευαν
σε μπουκάλι και το έδιναν στους αρρώστους.
Ο
Απρίλιος και το Άγιο Πάσχα
Ο Απρίλης είναι ο κατ’ εξοχήν μήνας όπου γιορτάζεται
το Πάσχα, αν
και ορισμένες φορές το Ορθόδοξο Πάσχα μπορεί να
γιορταστεί μέχρι και στις 8 Μαΐου (όπως
έγινε το 1983). Το Πάσχα έχει τις ρίζες του στην αρχαία Αίγυπτο,
όπου γιορτάζονταν η εαρινή
ισημερία, κι από εκεί πέρασε στους Εβραίους ως «Πεσάχ»,
σε ανάμνηση της Εξόδου τους από την
αιχμαλωσία, και τέλος έφτασε και στους χριστιανούς αφού ταυτίστηκε με
τον σταυρικό
θάνατο Του Ιησού Χριστού την
περίοδο του Εβραϊκού Πάσχα, το οποίο γιορταζόταν κατά την ημέρα της πρώτης
εαρινής πανσελήνου.
Στους πρώτους τρεις αιώνες της χριστιανοσύνης, όμως, οι διάφορες
εκκλησίες γιόρταζαν την μεγάλη αυτή φεγγαρογιορτή σε διαφορετικές ημερομηνίες.
Άλλες μεν κατά το παράδειγμα των αποστόλων Ιωάννη και Παύλου, κατά την ημέρα του θανάτου του Χριστού την
14η του Εβραϊκού μηνός Νισσάν,
μία δηλαδή ημέρα πριν από την γιορτή του Εβραϊκού Πάσχα και σε
οποιαδήποτε ημέρα της εβδομάδας και
αν συνέπιπτε, άλλες δε πάντοτε κατά την Κυριακή που
έπονταν της πρώτης εαρινής πανσελήνου.
Λόγω των διαφορών αυτών στον εορτασμό του Πάσχα από τις
διάφορες εκκλησίες η Α’ Οικουμενική Σύνοδος,
που συγκάλεσε ο Μέγας Κωνσταντίνος
στη Νίκαια της Βιθυνίας, το
325 μ.Χ., θέσπισε τα του προσδιορισμού της εορτής του Πάσχα με μία εγκύκλιο
επιστολή του Μεγάλου Κωνσταντίνου, όπου εκτίθεται ο γνωστός από τότε ως «Όρος της Νικαίας». Σύμφωνα μ’
αυτόν: «Το Πάσχα θα πρέπει να εορτάζεται την Κυριακή μετά την πρώτη
πανσέληνο της άνοιξης, κι αν η πανσέληνος συμβεί Κυριακή τότε να εορτάζεται την
επομένη Κυριακή (για να μην συμπέσει με τον εορτασμό του Εβραϊκού
Πάσχα).» Ο εορτασμός του Πάσχα λοιπόν συνδέθηκε άμεσα με την εαρινή
ισημερία και την πρώτη πανσέληνο της άνοιξης.
Πολλά, όμως, από τα σημερινά έθιμα της γιορτής αυτής
προέρχονται από την αρχαιότητα και τους γιορτασμούς των αρχαίων προς τιμήν
του Άττι, του Διονύσου και
του Άδωνι, που τελούνταν κι αυτές την Άνοιξη. Τα έθιμα
αυτά της Λαμπρής περιλαμβάνουν
τα κόκκινα αυγά, σύμβολο γονιμότητας και αναγέννησης, και
τις κούνιες, έθιμο υγείας κι ευεξίας. Σε συνδυασμό με το Πάσχα έχουμε
επίσης και τις εορτές της Κυριακής των Βαΐων,
και την προηγούμενη ημέρα, το Σάββατο του Αγίου Λαζάρου, που θεωρείται
γιορτή «νεκραναστάσιμη» η οποία «προτυπώνει την Ανάσταση Του
Χριστού και αναδεικνύει την βεβαιότητα της ανάστασης όλων των κεκοιμημένων».
Την εβδομάδα, τέλος, της Διακαινησίμου,
που ακολουθεί το Πάσχα και ονομάζεται «Ασπροβδόμαδο», οι γιορτασμοί της
Λαμπρής συνεχίζονται με χορούς και τραγούδια σε ξωκλήσια και πλατείες.
Παροιμίες
● Αν
βρέξει ο Μάρτης δυό νερά κι ο Απρίλης πέντε δέκα
να
ιδείς το κοντοκρίθαρο πώς στρίβει το μουστάκι,
να
ιδείς και τις αρχόντισσες πώς ψιλοκλισαρίζουν,
να
δεις και τη φτωχολογιά πώς ψιλοκοσκινάει.
● Αν δώσει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σ’ εκείνο το ζευγά που ’χει πολλά σπαρμένα.
● Απρίλης - Μάης, κουκιά μεστωμένα.
● Απρίλης με τα λούλουδα και τα τρανά τα ψέματα.
● Απρίλης με τα λούλουδα κι ο Μάης με τα ρόδα.
● Βάλτ’ εργάτες τον Απρίλη κι ας ψυλλίζονται.
● Η βροχή τ’ Απριλομάρτη, μόνο τους ψαράδες βλάπτει.
● Ήρθ’ ο Απρίλης με χαρά, με τα κόκκινα τ’ αυγά.
● Και στου Απρίλη τις δεκαεφτά, πέρδικα ψόφησε τ’ αυγά.
● Να μη ζηλέψεις τη Λαμπρή γυναίκα και τον Απριλομάη φοράδα.
● Ο Απρίλης έχει τη δροσιά κι ο Μάης τα κεράσια.
● Ο Απρίλης έχει τ’ όνομα, κι ο Μάης τα λουλούδια.
● Ο Απρίλης με την Πασχαλιά και τα κόκκινα τ’ αυγά.
● Ο Απρίλης με τραγούδια, κι ο Μάης τα λουλούδια.
● Πότε θα μπούμε στον Απρίλη, το «σ’ αγαπώ» να θυμηθείς.
● Στου Απριλιού τις δώδεκα ζεσταίνεται ο καιρός.
● Το νερό του Απριλιού, είναι πλούτος του κόσμου.
● Τον Απρίλη και το Μάη, έπαιρνε ακαμάτη εργάτη.
● Των καλών αντρών (ή ναυτικών) γυναίκες, τον Απριλομάη χορεύουν. (χηρεύουν)
● Αν δώσει ο Μάρτης δυο νερά κι ο Απρίλης άλλο ένα, χαρά σ’ εκείνο το ζευγά που ’χει πολλά σπαρμένα.
● Απρίλης - Μάης, κουκιά μεστωμένα.
● Απρίλης με τα λούλουδα και τα τρανά τα ψέματα.
● Απρίλης με τα λούλουδα κι ο Μάης με τα ρόδα.
● Βάλτ’ εργάτες τον Απρίλη κι ας ψυλλίζονται.
● Η βροχή τ’ Απριλομάρτη, μόνο τους ψαράδες βλάπτει.
● Ήρθ’ ο Απρίλης με χαρά, με τα κόκκινα τ’ αυγά.
● Και στου Απρίλη τις δεκαεφτά, πέρδικα ψόφησε τ’ αυγά.
● Να μη ζηλέψεις τη Λαμπρή γυναίκα και τον Απριλομάη φοράδα.
● Ο Απρίλης έχει τη δροσιά κι ο Μάης τα κεράσια.
● Ο Απρίλης έχει τ’ όνομα, κι ο Μάης τα λουλούδια.
● Ο Απρίλης με την Πασχαλιά και τα κόκκινα τ’ αυγά.
● Ο Απρίλης με τραγούδια, κι ο Μάης τα λουλούδια.
● Πότε θα μπούμε στον Απρίλη, το «σ’ αγαπώ» να θυμηθείς.
● Στου Απριλιού τις δώδεκα ζεσταίνεται ο καιρός.
● Το νερό του Απριλιού, είναι πλούτος του κόσμου.
● Τον Απρίλη και το Μάη, έπαιρνε ακαμάτη εργάτη.
● Των καλών αντρών (ή ναυτικών) γυναίκες, τον Απριλομάη χορεύουν. (χηρεύουν)
Πηγές:
https://www.sansimera.gr
https://www.sansimera.gr
