Πέμπτη 25 Μαΐου 2017

Γιατί τα επίθετα των Κρητικών τελειώνουν σε - άκης

Από την συχνή της χρήση ή κατάληξη - ακης στα επώνυμα συνδέεται αυτόματα στην σκέψη μας με την Κρήτη. π.χ - Καζαντζάκης, Θεοδωράκης, Μητσοτάκης.  Όμως δεν πρέπει να είμαστε απόλυτοι: ο Μάνος Χατζηδάκης για παράδειγμα ήταν από την Ξάνθη. Υπάρχει όμως μια σωρεία επωνύμων Κρητικών που μεγαλούργησαν στην Κρήτη και έξω από αυτή αλλά δεν τελειώνουν σε - ακης. (Βενιζέλος, Τσουδερός, Ξυλούρης, Σκουλάς κ.λ.π)


Μια θεωρεία είναι ότι τα κρητικά επίθετα πρόσφατα (σχετικά) γύρισαν σε - ακης. Παλιότερα ήταν ακριβώς το αντίθετο (υπερθετικά) πχ Σήφακας και όχι Σηφακάκης. Κατά πάσα πιθανότητα στην ορεινή Κρήτη και στα Σφακιά θα συναντήσεις πολλά υπερθετικά επίθετα, σε αντίθεση με το υπόλοιπο νησί.
Ένας δημοφιλής αστικός μύθος που πλανάται επιμόνως είναι ότι το - άκης στα κρητικά επίθετα το επέβαλλαν οι Τούρκοι για να μειώνουν τους Κρητικούς.
Καμία σχέση: Επισήμως οι Τούρκοι δεν είχαν επώνυμα.
Πάντως, πολλοί Μουσουλμάνοι Κρητικοί επίσης αναπτύσσουν παρατσούκλια κι επώνυμα με -άκης, ενώ αρκετοί από αυτούς τα διατηρούν επίσημα μέχρι σήμερα, π.χ στην Κω και στη Ρόδο. Ο περιβόητος Ιμπραήμ Αληδάκης (18ος αι), και ακόμα οι: Δελημπασάκης (ντελί μπασί = επικεφαλής των τρελών, οθωμανικού σώματος ατάκτων), Τσαουσάκης (τσαούς = λοχίας), Προββατάκης, Μεϊμαράκης (μεϊμάρ = αρχιτέκτονας), Μεϊντανάκης (μεϊντάνι = πλατεία), Πιστολάκης, Χαϊδαράκης, κλπ, αποτελούν Ρωμιούς ελληνόφωνους Μουσουλμάνους όλοι.
Μονάχα κατά τα τέλη του 19ου αι μ.Χ που άρχισε η συστηματική καταγραφή επωνύμων, έγινε κατάχρηση του - άκης, όχι πάντως περισσότερο απ' ότι τα - άτος, - άκος, -πούλος, - όγλου ( - ίδης - άδης), - ίτσης ( - ιτσας, - ιτζας, - ιτζης), - έλης, - ούτσος κλπ, σε άλλα ελληνικά μέρη. Δηλαδή άρχισε η μετάλλαξη οικογενειακών επιθέτων στα δημόσια αρχεία, π.χ το Δάνδολος σε Δανδουλάκης, το Χαβαλές σε Χαβαλεδάκης, το Ραΐσης ( ρεΐς = πλοίαρχος, καπετάνιος καραβιού ) σε Ραϊσάκης, το Μαρούλης σε Μαρουλάκης, το Ρόκας σε Ροκάκης, το Μανούσος σε Μανουσάκης, το Αλυγίζος σε Αλυγιζάκης το Ροσμαρής σε Ροσμαράκης κτλ.
Βέβαια, η φυτική ετυμολογία του Ροσμαράκης είναι λίγο αμφίβολη, λόγω του ότι υφίστανται επώνυμα, όπως π.χ. Τερεζάκης, Ροσμαράκης, Μαρνελάκης και Ζαμπετάκης, που ενδεχομένως προέρχονται από ονόματα απογόνων αριστοκρατισσών από τη Δύση: Αντίστοιχα: Τερέζα Θηρεσία, Ροσμαρή Ροζ Μαρί, Ροδώ Μαρία, Μαρνέλα Μαρινέλλα - Μαρίνα, Ζαμπέτα Ελιζαμπέτα Ελίζαμπετ  Ελισσάμπεθ  οίκος Ελίσσας, από τις λαλιές της Δυτικής Σημιτικής Ομογλωσσίας !


Σε κάποιες περιοχές της Μεγαλονήσου, π.χ στα χωριά Ριζών (στο νομό Χανίων, εξ ου και ριζίτες & ριζίτικα), την επαρχία Σφακίων, τον ορεινό τομέα του νομού Ρεθύμνης, σημειώθηκε έντονη εμπάθεια ενάντια στην επίσημη καταχώρηση των επωνύμων με καταλήξεις -άκης, επειδή είχε διατηρηθεί στη συλλογική μνήμη ότι το να μεταδίδεται το επώνυμο απαράλλακτο, και χωρίς υποκοριστικά, από τον πατέρα στα παιδιά, αποτελεί χαρακτηριστικό αριστοκρατικής καταγωγής, ήτοι ευγενείας. Οπότε, με νωπό στη συλλογική μνήμη το κύρος των Αρχοντορωμαίων, οι κάτοικοι συγκεκριμένων περιοχών αντιστάθηκαν μαζικά στην ομογενοποίηση του -άκης, που έφερναν οι καλαμαράδες, κυρίως κατά την εποχή της Κρητικής Πολιτείας ([1878 - 1889], [1896] 1898 - 1908 [1η Δεκέμβρη 1913]).
Το - άκης πρωτοεμφανίστηκε στη Ρωμανία κατά το 10ο αι μ.Χ., απ' όταν μαρτυρείται π.χ. η ύπαρξη του αριστοκρατικού οίκου των Ροδοκανάκηδων στην Κωνσταντινούπολη. Πάντως η χρήση αυτής της κατάληξης για αιώνες θα παραμείνει σπάνια, αλλά και αμφίβολη όπως στην περίπτωση του Χορτάκης - Χορτάτσης - Χορτάτζης, του ομώνυμου οίκου.
Ευρεία χρήση της κατάληξης - άκης θα σημειωθεί για πρώτη φορά κατά τους 15ο - 17ο αι στη Λακωνία, π.χ Γρηγοράκης, Δαβάκης, Καπετανάκης, Τζανετάκης (μικρός Τζανέτος μικρός Τζανής ή Ζανής = δημοφιλής φραγκογενής εκδοχή του Γιάννης, εκ του Jean) και Τρουπάκης, απ' όπου θα διαδοθεί με αργό ρυθμό και στην Κρήτη, όπου καταγράφονται ονομαστά παραδείγματα, πριν κατακτήσουν οι Τούρκοι το νησί, και πριν οι Μανιάτες το γυρίσουν σε -άκος ...
Υπάρχει όμως και μια θεωρία περί των Κρητικών επώνυμων που λέει πως, πήραν την κατάληξη -άκης από τους Μανιάτες που πήγαν στην Κρήτη.
Μάλιστα παρατίθεται το παράδειγμα κρητικού καταλόγου του 1582 όπου υπάρχουν 33 επώνυμα όπως: Δραζίνος, Καλούδης, Στειακός, Καριώτης, Βόλτας, Κανέτος, Κατέλος, Καψής, Σακελάρης, Τζέρμιας, Ζουράρης, Κονταλάκαιρος, Πίτσικας, Ζητούνης, Σερέπετσης, Ζητούνης, Σερέπετσης, κ.α., και κανένα από αυτά δεν καταλήγει σε -άκης.
Τα εις -άκης, με βάση αυτή τη θεωρία, υιοθετούνται στην Κρήτη μετά το 1750 όταν η Μάνη είχε υπερπληθυσμό και οι Μανιάτες μετανάστευαν παίρνοντας μαζί, μεταξύ αυτών και την κατάληξη των επωνύμων τους σε -άκης.

Τα επίθετα -άκης στην Μάνη
Τα εις -άκης είναι τα παλαιότερα από τα επώνυμα με τις τυπικές
μανιάτικες καταλήξεις. Τα συναντάμε ήδη σε διάφορα έγγραφα που έχουν φτάσει ως εμάς και χρονολογούνται απ' το 1600 και εξής.
Τα ανωτέρω επώνυμα είχαν αρχικώς υποκοριστική σημασία, που αργότερα εξελίχθηκε σε πατρωνυμική.
Ο σχηματισμός τους έπαψε, καθώς φαίνεται, οριστικά γύρω στα 1800, οπότε τα επώνυμα αυτά αντικαταστάθηκαν από εκείνα που έχουν καταλήξεις -έας και -άκος, τα γνωστά τυπικά μανιάτικα.
Τα επώνυμα με τις καταλήξεις σε -άκης διατηρούνται μέχρι τελευταία στη μανιάτικη αποικία της Κορσικής, γιατί η ιστορική μοίρα των Μανιατών αυτών υπήρξε διαφορετική.
Γνωρίζουμε βέβαια ότι τα επώνυμα σε -άκης επιχωριάζουν σήμερα κυρίως στην Κρήτη.
Αυτός είναι ένας λόγος, που μερικοί Μανιάτες, όχι λόγιοι ασφαλώς, πιστεύουν ότι όσοι έχουν τέτοια επώνυμα, κατάγονται από το ανωτέρω νησί.
Φαίνεται ότι πολλοί οδηγήθηκαν σ' αυτή την εσφαλμένη αντίληψη, επειδή τα ονόματα αυτά έπαψαν να σχηματίζονται κατά τη νεότερη περίοδο. Άλλος λόγος που προκαλεί τη σύγχυση είναι ότι και οι Μανιάτες παλαιότερα φορούσαν βράκες.



Οπωσδήποτε πρέπει να εγκαταστάθηκαν Κρητικοί στη Μάνη καθώς και Μανιάτες στην Κρήτη, αλλά υστερότερα, ιδιαίτερα στις κρίσιμες ιστορικές στιγμές, όπως τα 1669 (υποταγή της Κρήτης στους Τούρκους), καθώς και στα 1715 (ανακατάληψη της Πελοποννήσου από τους Τούρκους) και 1770 (μετά τα Ορλωφικά). Συνεπώς, τα επώνυμα αυτά δεν έχουν καμιά σχέση με τα παλαιότερα μανιάτικα, που υπήρχαν, όπως είδαμε, πριν από το 1600.
Συνάγεται, εξάλλου, με βάση τη μελέτη των παλαιότερων κρητικών εγγράφων, ότι ονόματα σε -άκης ουσιαστικά δεν συναντώνται στην Κρήτη πριν από το 1700. Απ' αυτό πρέπει να δεχτούμε ότι είναι πιθανότερη η μανιάτικη επίδραση στο σχηματισμό των κρητικών επωνύμων.
Ο λόγος της υπάρξεως των ανωτέρω επωνύμων στη Μάνη οφείλεται στο γεγονός ότι προέρχονται από ένα παλαιό βυζαντινό πολιτιστικό στρώμα.
Τα παλαιότερα αυτά ονόματα είχαν αρχική κατάληξη σε -άκιος (πρβλ. Σταυράκιος, Ισαάκιος), που μετέπεσε σε -άκης.
Αυτά διατηρήθηκαν στην Κρήτη, ενώ στη Μάνη μετά το 1800 αντικαταστάθηκαν από τα επώνυμα σε -έας και -άκος. Όπως ήδη αναφέραμε, τα επώνυμα σε -άκης είναι τα παλαιότερα.
Τα επώνυμα σε -άκης δεν συναντώνται σε μιαν ορισμένη περιοχή της Μάνης, αλλά σε όλη την έκτασή της.

Κατηγορίες κρητικών επωνύμων
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν επαγγελματικά επώνυμα με - άκης, που υποδηλώνουν και με τι δουλειές καταπιάνονταν οι πρόγονοί μας, όπως π.χ Βουλουμπασάκης (Μπουλουμπασάκης μπουλούκ μπασί = δεκανέας σε ασκέρι οθωμανικό), Σαρτζετάκης (σαρτζέτος σερτζέντε = λοχίας σε στρατό ιταλόφωνου κράτους), Βισαξάκης (Μπιτσαξάκης μπιτσαξή = μαιχαράς, τουρκιστί), Δερμιτζάκης (Ντερμιτζάκης ντεμιρτζή = σιδεράς, όπως και Δεμίρης Σιδέρης).
Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι υπάρχουν κι επώνυμα που έχουν εντελώς τυχαία την κατάληξη -άκης, όπως το Μανιάκης εκ του ελληνιστικού & μεσαιωνικού (ο) μανιάκης, ήτοι το περιδέραιο - διακριτικό βαθμού για τους αξιωματικούς του Ιππικού. Επίσης, προέκυψε και το Μαζαράκης από ομώνυμο ευγενές βλαχικό σόι, το Μενεγάκης εκ του ιταλικού Μενεγάτσιο (Menegazzo), το Μουζάκης εκ της αρβανιτικης φάρας Μουζακη Μουζακα, και το Ταγαλάκης εκ του τουρκικού Τανγαλακ ( οπλίτης σε άτακτο σώμα, κυριολεκτικά αστοιχείωτος, βλαξ).
Στην εργασία που παρουσίασε στο Η Διεθνές Κρητολογικό Συνέδριο ο Γιάννης Ευθυβούλου Τσουδερός για την κατάληξη -άκης στα κρητικά οικογενειακά επίθετα εμφανίζει τις εξής κατηγορίες:


Επίθετα παράγωγα από τοπωνύμια που χρησιμοποιήθηκαν ως οικογενειακά επίθετα και δηλώνουν:
► Το χωριό ή την πόλη καταγωγής π.χ. Σπήλι - Σπηλιανός - Σπηλιανάκης, Κάστρο - Καστρινός - Καστρινάκης.

► Το τμήμα της επαρχίας, το νομό, το νησί, το κράτος κάποιου π.χ. Τσιρίγο - Τσιριγώτης - Τσιριγωτάκης, Μισίρι (Αίγυπτος) - Μισιρλής - Μισιρλάκης.

► Επίθετα που δηλώνουν την εθνική καταγωγή κάποιου π.χ. Αρβανίτης-Αρβανιτάκης, Αρμένης - Αρμενάκης.

► Ονόματα αρσενικά που δηλώνουν παραγωγικό επάγγελμα π.χ. Καλαθάς - Καλαθάκης, Κιτράς - Κιτράκης.

► Ονόματα αρσενικά που δηλώνουν διοικητικό κι επιστημονικό επάγγελμα π.χ. Γούμενος - Γουμενάκης, Γιατρός - Γιατράκης.

► Ονόματα που δηλώνουν χαρακτηριστικά του ανθρώπου και που από παρατσούκλια έγιναν επίθετα π.χ. Σγουρός - Σγουράκης, Κουλός - Κουλάκης.

► Επίθετα που δηλώνουν αρετές της ψυχής και του νου π.χ. Λεβέντης - Λεβεντάκης, Σπίθας - Σπιθάκης.

► Ονόματα που δηλώνουν ελαττώματα της ψυχής και του νου, δηλαδή κουσούρια, π.χ. Ατσάλης - Ατσαλάκης, Βαβούρας - Βαβουρανάκης.

► Ονόματα που έχουν διφορούμενη έννοια και έγιναν οικογενειακά επίθετα π.χ. Μπίκος - Μπικάκης.

► Ονόματα που δεν τα λες ούτε χαρίσματα ούτε κουσούρια, π.χ. Μαμούνας - Μαμουνάκης, Πετύχης - Πετυχάκης.

► Ονόματα που από παρατσούκλια έγιναν επώνυμα χωρίς όμως να ξέρουμε γιατί τα είπαν παρατσούκλια π.χ. Πυρόβολος - Πυροβολάκης.

► Παρατσούκλια που σχηματίστηκαν από λέξεις ή φράσεις που συνήθιζε να λέει κάποιος π.χ  Καλησπέρης - Καλησπεράκης, Καλιώρας -Καλιωράκης.

► Ονόματα που δηλώνουν κοινωνικές σχέσεις και τα αποτελέσματα αυτών π.χ. Ακριβός - Ακριβάκης, Αναθρεφτός - Αναθρεφτάκης.


► Ονόματα πουλιών, ζώων, ψαριών κτλ εξομοιωτικά παρατσουκλιών, είτε κανονικού μεγέθους, είτε υποκοριστικά, είτε μεγεθυντικά π.χ. Γκιώνης - Γκιωνάκης,  Άρκαλος - Αρκαλάκης, Κατσούλης - Κατσουλάκης, Μαμούνας - Μαμουνάκης, Πουλής - Πουλάκης, Αγρίμης - Αγριμάκης.

► Ονόματα που το θέμα τους δηλώνει εργαλεία κα αντικείμενα π.χ. Καζάνης - Καζανάκης, Σκαλίδης - Σκαλιδάκης.
► Ονόματα παράγωγα πολύτιμων μετάλλων και πετρών που ειπώθηκαν ως επαινετικά παρατσούκλια π.χ. Αργυρός - Αργυράκης, Ζαφείρης - Ζαφειράκης.

► Ονόματα παράγωγα λουλουδιών, δέντρων, φυτών π.χ. Γαριφαλής - Γαριφαλάκης, Πρινάρης - Πριναράκης.

► Ονόματα παράγωγα βιομηχανικών προϊόντων, γλυκών και φαγητών π.χ. Μόσκος - Μοσκάκης, Τραχανάς - Τραχανάκης.

► Όλα τα κανονικά βαπτιστικά κάθε προέλευσης που έγιναν οικογενειακά επίθετα και μάλιστα κατά την ονομαστική του ενικού π.χ. Γιώργος Θεοχάρης, Γιώργης Λουκάς.

► Βυζαντινά οικογενειακά επίθετα π.χ. Βαρούχας - Βαρουχάκης, Σκορδίλης - Σκορδιλάκης.

► Βενετσιάνικα και ιταλικά ονόματα π.χ. Γάσπαρης - Γασπαράκης, Μπαρότσης - Μπαροτσάκης.

► Ονόματα βαπτιστικά ή παρατσούκλια υποκοριστικά σε -ούλης, π.χ. Γιαννούλης - Γιαννουλάκης, Ψαρούλης - Ψαρουλάκης.

► Ονόματα υποκοριστικά σε -ούδι, π.χ. Γιαννούδης - Γιαννουδάκης, Ξανθούδης - Ξανθουδάκης.

► Χαϊδευτικά βαπτιστικών π.χ. Αντρούλης - Αντρουλάκης, Γιαννίκος - Γιαννικάκης.

► Λέξεις νηπίων που έγιναν επίθετα π.χ. Τατάς (πατέρας) - Τατάκης.

► Επίθετα σε -ίτσης που είχαν διαμορφωθεί από βαπτιστικά και παρατσούκλια με την κατάληξη -ίτσι, π.χ. Μανολιτσης - Μανολιτσάκης, Μαυρίτσης - Μαυριτσάκης.
► Οικογενειακά επίθετα από παρατσούκλια σε -άλι, π.χ. Μπρόκα - Μπροκάλι - Μπροκάλης - Μπροκαλάκης.

► Μεγεθυντικά βαπτιστικών, π.χ. Γιάνναρος - Γιανναράκης, Αντώναρος - Αντωναράκης.

► Οικογενειακά επίθετα που έχουν διαμορφωθεί από βαπτιστικά με την κατάληξη -άκης κι έχουν έτσι φαινομενική κατάληξη -ακάκης, π.χ. Αντωνάκης - Αντωνακάκης, Βασιλάκης - Βασιλακάκης.

► Οικογενειακά επίθετα από επαγγέλματα με την κατάληξη -άκης, π.χ. Μάμος - Μαμάκης και Μαμακάκης, Σωμαράς - Σωμαράκης και Σωμαρακάκης.

► Ονόματα σύνθετα δύο βαπτιστικών που συνήθως το πρώτο ήταν του πατέρα και το δεύτερο του γιού, π.χ. Μαρκογιάννης - Μαρκογιαννάκης, Σηφογιάννης - Σηφογιαννάκης.

► Ονόματα από τοπωνύμιο, επαγγελματικό ή παρατσούκλι πρώτο κι ένα βαπτιστικό δεύτερο, π.χ. Καστρινογιάννης - Καστρινογιαννάκης, Δασκαλογιάννης - Δασκαλογιαννάκης.

► Οικογενειακά επίθετα από ένα βαπτιστικό και την κατάληξη -ίδης, π.χ. Αγγελίδης - Αγγελιδάκης, Παντελίδης - Παντελιδάκης.

► Οικογενειακά επίθετα από ένα τοπωνύμιο ή εθνωνύμιο ή επαγγελματικό παρατσούκλι με την κατάληξη -ίδης, π.χ. Χαλκίδης - Χαλκιδάκης και Χαλκιαδάκης, Μακρίδης - Μακριδάκης.

► Μερικά αβέβαιης αρχής σε -ίδης, π.χ. Βρουλιδάκης, Ντεντιδάκης.

► Οικογενειακά επίθετα από βαπτιστικά επαγγελματικά, παρατσούκλια και την κατάληξη -όπουλος, π.χ. Γιαννόπουλος - Γιαννοπουλάκης, Καστανάς - Καστανόπουλος - Καστανοπουλάκης.

http://e-storieskritis.blogspot.gr
kritipoliskaihoria.blogspot.gr



Τετάρτη 10 Μαΐου 2017

ΑΦΡΟΔΙΣΙΑΚΑ ΒΟΤΑΝΑ

Ο σύγχρονος τρόπος ζωής έχει παρενέργειες. Μια από τις σημαντικότερες είναι  η έλλειψη ερωτικής επιθυμίας.  Οι έντονοι ρυθμοί, το άγχος και οι συνεχείς υποχρεώσεις δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για τη χαλάρωση που απαιτείται ώστε να προκύψει και η ανάγκη για σεξουαλική επαφή.
Θα μου πείτε υπάρχουν τα «θαυματουργά» χάπια στα οποία όλο και περισσότεροι άντρες καταφεύγουν, αν και σε κάποια παρατηρούνται σημαντικές παρενέργειες. Σύμφωνοι. Υπάρχουν όμως και τα… θαυματουργά βοτάνια.  
Από την αρχαιότητα οι γιατροί γνώριζαν ότι πολλά φυτά είναι αφροδισιακά και τα έδιναν σε όποιον τα χρειαζόταν.
Θα αναφερθώ, στην επόμενη σειρά άρθρων σε κάποια από αυτά.

Πηγές:

http://agro365.gr/
https://www.bambakia.gr
http://www.beautyishealth.gr/
https://www.diatrofologiki.gr/
http://e-ptolemeos.gr/
http://www.fnl-guide.com/
http://www.fytokomia.gr/
http://www.gano-therapy.gr/
http://www.lifehelp.gr/
http://www.morfeas.gr
http://www.mydiatrofi.gr/
http://www.myrro.gr/
http://nefeli.lib.teicrete.gr/
http://www.onmed.gr
http://www.ospriathomas.gr/
http://www.tlife.gr/
http://www.vita.gr

ΠροσοχήΤα φαρμακευτικά φυτά δεν είναι εντελώς αθώα. Κάποια από αυτά είναι ισχυρά δηλητήρια, κάποια άλλα προκαλούν αλλεργικές αντιδράσεις κ.ο.κ
Αν το γιατροσόφι που θα διαβάσετε περιέχει υλικά που δεν τα ξέρετε καλά, αν έχετε ιστορικό αλλεργιών, πριν το δοκιμάσετε επισκεφτείτε ή ζητήστε τη συμβουλή του γιατρού σας. Κάτι μπορεί να είναι πολύ σοβαρότερο από ό,τι φαίνεται και σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί αντί για καλό να προξενήσουμε βλάβη στον εαυτό μας ή σε κάποιον δικό μας από κακή χρήση των βοτάνων.


Δίκταμο (Origanum dictamnus)
Ορίγανον ο δίκταμνος ή Αμάρακος ο δίκταμνος. Το γνωστό δίκταμνο της Κρήτης, ενδημικό φυτό, που είναι γνωστό και με τα δημώδη ονόματα δίκταμος, δίταμος, έρωντας, αδίχταμος, λιβανόχορτο, σταματόχορτο, στοματόχορτο, σταματόχορτο, μαλλιαρό , (στο χωριό μου σταμνόχορτο).
Πολλά ονόματα, πολλές ιδιότητες. Είναι ένα φυτό που ευδοκιμεί μόνο στη Κρήτη και το συναντούμε σε ορεινές και λοφώδεις ασβεστολιθικές εκτάσεις, σε φαράγγια, σε γκρεμούς και βράχους των ορεινών περιοχών.

Περιγραφή
Χαμηλός ημιξυλώδης θάμνος διακλαδιζόμενος από τη βάση του. Οι βλαστοί του φτάνουν μέχρι 40εκ. ύψος. Όλο το φυτό είναι τριχωτό και δίνει μια βελούδινη υφή. Τα φύλλα είναι λευκοπράσινα κυκλικά ή ωοειδή του ίδιου πλάτους και μήκους 11χιλ. Είναι ενδημικό φυτό της Κρήτης και απαντάται σε όλο το νησί σε απρόσιτους ασβεστόλιθικούς βράχους σε υψόμετρο 0-1900μ.

Ιστορικά
Αρχικά, το φυτό ευδοκίμησε στο όρος Δίκτη, απ΄ όπου πήρε και το όνομά του.

Ο Αινείας
Ο Αινείας, γιος της θεάς Αφροδίτης, οφείλει τη ζωή του στο δίκταμο: Μετά τη μάχη της Τροίας, ο Αινείας πήγε στην Ιταλία και συνδέθηκε με την ίδρυση της Ρώμης. Σε μια από τις κρίσιμες μονομαχίες που έδωσε εκεί, πληγώθηκε βαριά. Σύμφωνα με το Βιργίλιο, η Αφροδίτη έτρεξε γρήγορα στην Κρήτη, έκοψε δίκταμο και τον γιάτρεψε: Βγήκε το βέλος από τη πληγή και σταμάτησαν οι πόνοι! Ο Βιργίλιος εμπνεύστηκε από την αρχαία παράδοση που αναφέρετε από πλήθος συγγραφέων και σύμφωνα με την οποία αν κάποια αίγα πληγωνόταν από βέλος κυνηγού, έτρεχε, έβρισκε δίκταμο, τον έτρωγε κι αμέσως απέβαλε το βέλος.

Για τις γεννήσεις
Στον αρχαίο κόσμο ήταν το φυτό της θεάς Ειλειθυίας ή Ελεύθιας, εκείνης που βοηθούσε τις γυναίκες να γεννήσουν! Την διαδέχθηκε η Άρτεμις. Αναφέρεται ότι υπήρχε και άγαλμα της θεάς, στεφανωμένης με δίκταμο


Το βοτάνι του έρωτα
Στην αρχαιότητα το έλεγαν «χείλος της Αφροδίτης». Στην Κρήτη είναι το βοτάνι του έρωτα, είναι μάλιστα γνωστό και με την ονομασία Έρωντας. Στα χρόνια του Μεσαίωνα όποιος ήθελε να δηλώσει τον έρωτά του ανέβαινε στα βουνά, σε απόκρημνα βράχια, δενόταν με σχοινιά, έκοβε το πιο ωραίο και ζωηρό μάτσο και το πρόσφερε στην αγαπημένη του. Το βοτάνι θεωρήθηκε παλιότερα αφροδισιακό και ερωτικό φίλτρο

Συλλογή
 Η συλλογή του είναι προτιμότερο να γίνεται στα μέσα του Ιουλίου όποτε το φυτό αρχίζει να ανθίζει και οι αρωματικές ουσίες του βρίσκονται συγκεντρωμένες στα φύλλα του.

Δραστικές ουσίες
Το φυτό περιέχει αιθέριο έλαιο με κύρια συστατικά τη θυμόλη, καρβακρόλη και καμφορά, ουσίες που προσδίδουν στο φυτό τις θεραπευτικές του ιδιότητες, καθώς επίσης και πουλεγόνη, ουσία που του δίνει τις αρωματικές του ιδιότητες

Θεραπευτικές ιδιότητες
Γνωστό από τη Μινωική περίοδο, το Δίκταμο προτάθηκε από τον Ιπποκράτη για την αντιμετώπιση διαταραχών του γαστρεντερικού συστήματος.
Το δίκταμο είναι εξαιρετικό ρόφημα, ιδιαίτερα γνωστό για τις αρωματικές αλλά και τις θεραπευτικές του ιδιότητες, γνωστές ήδη από την αρχαιότητα. Χρησιμοποιείται ως φάρμακο με τη μορφή συνήθως του αφεψήματος.
Θεωρείται αντισπασμωδικό τονωτικό και αντιδιαβητικό. Στην Κρήτη το ονομάζουν και επουλωτικό των θεών (περιγράφεται έτσι ήδη από την εποχή του Θεόφραστου), λόγω της επουλωτικής του δράσης.
Το δίκταμο δρα ως αποτελεσματικό αντιοξειδωτικό ενώ έχει διαπιστωθεί ότι έχει αντιμικροβιακή δράση.
Εμφανίζει επουλωτικές και στυπτικές ιδιότητες και για το λόγο αυτό θεωρείται φάρμακο για το στομάχι (στοματόχορτο) και τα αποστήματα. Συστήνεται σε διαταραχές του στομάχου, κολικούς και φλεγμονές του γαστρεντερικού συστήματος. Συστήνεται επίσης σε νευρικές διαταραχές, πονοκεφάλους και άλλα νοσήματα του νευρικού συστήματος, εξαιτίας των καταπραϋντικών ιδιοτήτων που εμφανίζει. Για τις αντισηπτικές του ιδιότητες χρησιμοποιείται σε γρίπη και κρυολογήματα ενώ χρησιμοποιείται επίσης ως αιμοστατικό (σταματόχορτο) και ενάντια στην κακοσμία του στόματος (στοματόχορτο).
Θεωρείται αφροδισιακό, εξ ου και το όνομα έρωντας, στην Κρήτη.
Το χρησιμοποιούσαν οι γυναίκες για να έχουν ευκολότερη γέννα και για να σταθεροποιήσουν την εμμηνόρροιά τους.
Το αιθέριο έλαιο του δικτάμου, το δικταμέλαιο, χρησιμοποιείται για τον αρωματισμό διαφόρων ηδύποτων, ιδίως του βερμούτ, καθώς και στην αρωματοποιία και τη φαρμακευτική.

Στον Μεσαίωνα οι Τραππιστές και οι Βενεδικτίνοι μοναχοί χρησιμοποιούσαν το δίκταμο για την παρασκευή λικέρ που έφερε το όνομά τους, όπως η τραππιστίνη και η βενεδικτίνη.
Ο τρόπος χρήσης του Δίκταμου
α) Αφεψήματα δίκταµου χρησιμοποιούνται για την αμυγδαλίτιδα, το κρύωµα, το βήχα και τον ερεθισμένο λαιµό
β) Αφεψήματα ή ακόµα και ωµά µέρη του φυτού χρησιμοποιούνται κατά της ουλίτιδας και του πονόδοντου
γ) Τα αφεψήματα θεωρούνται επίσης ως διουρητικά, σπασμολυτικά, χωνευτικά και ότι ανακουφίζουν από τον στομαχόπονο και πόνους στο ήπαρ
δ) Αφεψήματα συστήνονται για διάφορες ασθένειες του ήπατος, για το διαβήτη και την παχυσαρκία
ε) Ωµά µέρη του φυτού ή αφεψήματα επιταχύνουν τον τοκετό και ελαττώνουν τους πόνους της γέννας, ενώ θεωρούνται και εκτρωτικά. Στην Κρήτη
χρησιμοποιείται ως εµµηναγωγικό, ενώ η λαογράφος Ευαγγελία Φραγκάκι αναφέρει ότι οι µαίες στα χωριά τοποθετούσαν έρωντα στο υπογάστριο των επιτόκων ή τους έκαναν ζεστά εγκαθίσµατα µε αφέψημα δίκταµου για να
επιταχυνθεί ο τοκετός.
ζ) Μέρη του φυτού κοµµένα ή τριµµένα µέσα σε νερό χρησιμοποιούνται εξωτερικά για την επούλωση των πληγών και τους πονοκεφάλους (για την «κατεβασά», ελαφρύς πονόµατος από κρυολόγηµα)
η) Το φυτό ανακουφίζει από τους πόνους των ρευματικών.
Εγχυμα: Ρίχνουμε σε ένα φλιτζάνι βραστό νερό σε 5- 10 γρ ξηρό βότανο και το αφήνουμε σκεπασμένο για 10 λεπτά. Σουρώνουμε και πίνουμε δύο φλυτζάνια την ημέρα.
Αφέψημα (διουρητικό):  2-3 κουταλάκια του γλυκού σε μισό λίτρο νερό και μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως κατάπλασμα (για αποστήματα και σπυριά).
Σκόνη: Τρίβουμε ξερά φύλλα και τα ρίχνουμε στη πληγή για να σταματήσει το αίμα.
Βάμμα: Βάζουμε 15-20gr μέσα σε ρακί ή κρασί. Μετά από λίγες μέρες μπορεί να χρησιμοποιηθεί (το πολύ 50gr τη μέρα για 3-4 μέρες).


Προσοχή:
Δεν πρέπει να καταναλώνεται καθημερινά γιατί όπως όλα τα βότανα μπορεί να έχει τοξικές παρενέργειες. Καλό είναι να μην καταναλώνεται από τις εγκύους καθόλου.
Πριν την χρήση του για την υπερπλασία του προστάτη να συμβουλευτείτε το γιατρό σας.



Κανέλλα
Η κανέλα είναι ένα από τα πιο γνωστά και κοινά μπαχαρικά. Βγαίνει από το φλοιό του κανελλόδενδρου. Χρησιμοποιείται τόσο στη ζαχαροπλαστική όσο και στη μαγειρική. Επίσης χρησιμοποιείται για τον αρωματισμό των λικέρ και στην αρωματοποιία.
Στην αρχαιότητα η κανέλα χρησιμοποιήθηκε και σαν φάρμακο. Στα ιπποκρατικά κείμενα η κανέλα (κιννάμωμον) προτείνεται για την αντιμετώπιση γυναικολογικών παθήσεων και άλλα ενώ λαοί της Ανατολής θεωρούσαν ότι είναι η θεραπεία της ανδρικής ανικανότητας.
Σήμερα, υπάρχουν μελέτες που υποστηρίζουν ότι η κανέλα, εκτός από εύγευστο μπαχαρικό, συμβάλλει στον έλεγχο του διαβήτη.
Με βάση τα υπάρχοντα δεδομένα περισσότερο ωφελούνται από τη δράση της κανέλλας οι διαβητικοί τύπου 2 και τα άτομα με προ διαβήτη.
Επιπρόσθετα η κανέλα θεωρείται ότι έχει αντιοξειδωτικές ουσίες ενώ περιέχει αρκετά μέταλλα και ιχνοστοιχεία όπως ασβέστιο, σίδηρο, μαγνήσιο, φώσφορο και άλλα.
Οι ιδιότητες της κανέλλας είναι δυνατόν να συμβάλλουν στη μείωση των προβλημάτων που συνοδεύουν το διαβήτη όπως για παράδειγμα τις καρδιαγγειακές παθήσεις από τις οποίες κινδυνεύουν οι διαβητικοί ασθενείς.
Παράλληλα η κανέλλα μειώνει στο αίμα τα επίπεδα της συνολικής χοληστερόλης, της «κακής» χοληστερόλης LDL και των τριγλυκεριδίων.
Περιέχει ένα ενεργές συστατικό, την πολυφαινόλη MHCP, που μιμείται την ινσουλίνη. Δραστηριοποιεί τον υποδοχέα των κυττάρων για την ινσουλίνη. Έτσι βοηθά την εισδοχή εντός των κυττάρων της γλυκόζης αίματος, μειώνοντας τη γλυκαιμία.
Η ποσότητα που μπορεί να μειώνει τη γλυκόζη αίματος στους διαβητικούς είναι της τάξης του μισού κουταλιού του καφέ.
Μια ισοδύναμη δράση μπορεί να επιτευχθεί βάζοντας μέσα στο τσάι μια ράβδο κανέλλας.
Παρότι δεν έχουν καθοριστεί ακόμα συνιστώμενες ποσότητες φαίνεται ότι η κατανάλωση από 1 έως 6 γραμμάρια κανέλας ( σε σκόνη) την ημέρα είναι αρκετή.
Άλλες χρήσεις
Πόνοι περιόδου: Βράζουμε σε μισό λίτρο νερό 2-3 ξυλαράκια κανέλλας και πίνουμε.
Πονόδοντο: Βράζουμε σε μισό λίτρο νερό 2-3 ξυλαράκια κανέλλας και μια χούφτα «κεφάλια» γαρύφαλλου και πλένουμε το στόμα.


Κάρδαμο πράσινο



Το κάρδαμο είναι αγγειόσπερμο, δικότυλο φυτό ανήκει στην οικογένεια των Κραμβοειδών (Brassicaceae) (συνώνυμη περιγραφική ονομασία Σταυρανθών (Cruciferae).
Συνοδεύει κυρίως σαλάτες αλλά και μαγειρευτά λαχανικά.
Είναι αυτοφυές φυτό και τα φύλλα του φύονται κοντά στη βάση του έχουν δυνατή πικάντικη γεύση και χρησιμοποιούνται σε σαλάτες και διάφορα γαρνιρίσματα.
Υπάρχουν αρκετά είδη κάρδαμου. Τα πιο σημαντικά είναι:
Κοινό κάρδαμο. Γνωστό και ως κάρδαμο της Ορλεάνης, επιστημονική ονομασία Λεπίδιο το ήμερο (Lepidium sativum).
Νεροκάρδαμο. Έχει την επιστημονική ονομασία Ναστούρτιο το φαρμακευτικό (Nasturtium officinale).
Πικροκάρδαμο ή κάρδαμο των λιβαδιών. Χαμηλή πόα με λευκά ή ροζ άνθη. Βρίσκεται σε περιοχές του βόρειου ημισφαιρίου της γης. Τα φύλλα του είναι σαρκώδη και έχουν πικρή γεύση.
Το κάρδαμο είναι γνωστό από την αρχαιότητα ως το φυτό που ανοίγει την όρεξη. Είναι αποτοξινωτικό, ανθελμινθικό και διουρητικό βότανο, καταπραΰνει τους ρευ­ματικούς πόνους, ενώ η ρίζα βοηθά στην αντιμετώπιση της καταρροής. Χρησιμοποιείται ακόμη για τη θεραπεία του διαβή­τη και ως καθαριστικό του αίματος.
Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη δυσπεψία και την ανακούφιση των κολικών πόνων. Επίσης είναι ευεργετικό στο συκώτι. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη φυσώδη δυσπεψία και την ανακούφιση των κολικών πόνων. Διεγείρει την όρεξη και αυξάνει τη ροή σιέλου. Συχνά χρησιμοποιείται σαν άφυσο όταν χορηγούνται καθαρτικά. Έχει θερμαντική δράση και ηρεμεί. Βοηθάει την πέψη των γαλακτοκομικών προϊόντων και μειώνει την παραγωγή βλέννας μετά από την κατανάλωσή τους Επίσης μειώνει την απότομη επίδραση που έχει ο καφές στο νευρικό σύστημα, είναι άριστο ορεκτικό και βοηθά στην μείωση των φακίδων και των πανάδων του δέρματος.
Τα χρήσιμα μέρη του κάρδαμου είναι η ρίζα, τα ρι­ζώματα, οι μίσχοι και τα φύλλα. Τονώνει τον οργανισμό και έχει αφροδισιακές ιδιότητες, κάτι γνωστό από την αρχαιότητα, γιατί περιέχει διάφορα άλατα, όπως σίδηρο, ασβέστιο και ιώ­διο.
Ο χυμός του, ανακατεμένος με μέλι, δίνει αλοιφή που εξαλεί­φει τις πανάδες του δέρματος.
Ερευνητές διαπίστωσαν ότι η καθημερινή κατανάλωση κάρδαμου ίσως να έχει αντικαρκινική δράση, επειδή φαίνεται πως παρεμβαίνει στην τροφοδοσία των όγκων με αίμα και οξυγόνο. Συγκεκριμένα ειδικοί από το Πανεπιστήμιο του Southampton διαπίστωσαν ότι ένα συστατικό του κάρδαμου (εκείνο που του δίνει την πιπεράτη γεύση) μπλοκάρει μια πρωτεΐνη που είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων - χωρίς αυτή την πρωτεΐνη τα καρκινικά κύτταρα φαίνεται πως δεν αναπτύσσονται.
Το συστατικό που παίζει το ρόλο - «κλειδί» φαίνεται πως είναι μια συγκεκριμένη ισοθειοκυανάτη. Αυτή η ισοθειοκυανάτη αντιλαμβάνεται κατά κάποιον τρόπο την ανάγκη των καρκινικών κυττάρων για αίμα και οξυγόνο και διακόπτει τη διαδικασία, κάνοντάς τα τρόπον τινά να λιμοκτονούν.
Ρόφημα: Ρίχνετε σε ένα φλιτζάνι βραστό νερό μία κουταλιά του γλυκού κοπανισμένους σπόρους και το αφήνετε για 10-15 λεπτά. Το ρόφημα πίνετε τρεις φορές τη μέρα, μισή ώρα πριν από τα γεύματα.


                                        Καρδάμωμο

Ο βασιλιάς των μπαχαρικών ξέρουμε ότι είναι το πιπέρι...Ποια είναι όμως η βασίλισσα;;; Είναι το καρδάμωμο, καμία  σχέση με το κάρδαμο που φυτρώνει στα δικά μας εδάφη.
Το καρδάμωμο έχει ιστορία τόσο μακρά όσο και ο ίδιος ο άνθρωπος. Από τους αμνημόνευτους χρόνους ήταν γνωστές οι δυναμωτικές, θεραπευτικές, αλλά και αφροδισιακές ιδιότητές του. Τόσο, ώστε να «γεννήσει» μια πασίγνωστη έκφραση που περιγράφει όποιον ανακτά τις δυνάμεις του: «Καρδάμωσε»!
Είναι ένα από τα ακριβότερα μπαχαρικά του κόσμου. Λέγεται ότι είναι τόσο παλιό όσο και ο άνθρωπος και οι δυναμωτικές και αφροδισιακές του ιδιότητες έχουν κατακτήσει τους ισχυρούς όλου του κόσμου.
Οι ρίζες του... καρδάμωμο (του ξερού μπαχαρικού) βρίσκονται στην Ινδία. Στα σανσκριτικά ονομαζόταν: «Ε-li-che», στα κινέζικα «ts'ao - k'ou», στα αραβικά «habahan». Στην αραβική κουλτούρα, μάλιστα, ήταν σύμβολο φιλοξενίας και το σέρβιραν στους καλεσμένους.
Το ελληνικό όνομα του φυτού, κατάγεται πιθανώς από τη σανσκριτική λέξη kardamah, που όπως γράφει στο λεξικό του ο Μπαμπινιώτης «περιέγραφε ένα εντελώς άγνωστο φυτό».
Πολλοί, πάντως, υποστηρίζουν ότι τα ακριβά αρωματικά «φασολάκια» του καρδάμωμου έφταναν στην αρχαία Ελλάδα από τον 4ο π.Χ. αιώνα, και αποκαλούνταν «άμωμον», λέξη που αργότερα για άγνωστο λόγο συγχωνεύτηκε με το κάρδαμο.
Το Κάρδαμο ανήκει στην οικογένεια των Κραμβοειδών (Brassicaceae) (συνώνυμη περιγραφική ονομασία Σταυρανθών (Cruciferae).
Το δικό μας κάρδαμο, είναι το χόρτο νεροκάρδαμο, μια πρασινάδα που φυτρώνει κοντά σε νερά, σε λίμνες, σε ποτάμια ή ρυάκια. Έχει πιπεράτη γεύση και το χρησιμοποιούμε σε σαλάτες ή πασπαλίζουμε τα ψάρια ή τα πουλερικά,  βραστά ή ψητά.
Το βιάγκρα των μπαχαρικών, η βασίλισσα τους, το καρδάμωμο, έχει πατρίδα την Ινδία. Είναι ξερό μπαχαρικό , δυναμωτικό, θεραπευτικό αλλά και αφροδισιακό.
Η ιστορία του είναι παλιά όσο και ο άνθρωπος.  Λέγεται ότι η Κλεοπάτρα, λάτρευε τόσο πολύ το άρωμά του, που  έκαιγε τους σπόρους του σε όλο το παλάτι περιμένοντας τον Μάρκο Αντώνιο.  
Λέγεται ότι οι αρχαίοι στρατηγοί διάταζαν τους στρατιώτες, να τρώνε κάρδαμο για να πάρουν κουράγιο.
Στην Ινδία φύτρωνε σε άγρια μορφή στα δάση του Γουέστερν Γκατσ της νότιας Ινδίας. Η περιοχή αυτή είναι γνωστή ως «Οι λόφοι του Καρδάμωμου», και μέχρι πριν 200 χρόνια προμήθευε μπαχαρικά σε ολόκληρο τον κόσμο.
Η τιμή του όμως είναι υψηλή και είναι το τρίτο πιο ακριβό μυρωδικό μετά το σαφράν και τη βανίλια. Η παραγωγή του είναι βασική πηγή εσόδων για τους φτωχούς αγρότες της περιοχής αυτής της Ινδίας.
Από το 1524, στο ημερολόγιο του πορτογάλου ταξιδευτή Μπαρμπαρόσα, καταγράφεται  η εξαγωγή του καρδαμώμου.
Τον 19ο αιώνα οι βρετανοί αποικιοκράτες δημιούργησαν πρώτοι φυτείες και άρχισαν να το καλλιεργούν συστηματικά.
Σήμερα το Νεπάλ κάνει τις μεγαλύτερες εξαγωγές, ακολουθούν η Ινδία και το βασίλειο του Μπουτάν.
Καλλιεργείτο στους κήπους του βασιλιά της Βαβυλώνας από το 721 πχ.
Οι ευγενείς στο Δελχί και στην Άγρα, μασούσαν σπόρους καρδαμώμου, τυλιγμένους σε φύλλα χρυσά ή ασημένια, τα οποία είχαν εμβαπτισθεί σε ροδόνερο, με μικροποσότητα καπνού. Με αυτό τον τρόπο λάμβαναν την καθημερινή τους δόση νικοτίνης!  Επίσης ήταν έθιμο και κανόνας να τρίβουν οι ευγενείς τις παλάμες των καλεσμένων τους με σπόρους ως ένδειξη εκτίμησης και φιλίας. Οι κινέζοι μανδαρίνοι, μάσαγαν τους σπόρους πριν πλησιάσουν τον αυτοκράτορα ώστε να μην ενοχλεί η ανάσα τους τον «Εκλεκτό των Ουρανών»!
Επίσης το καρδάμωμο χρησιμοποιούσαν σε κάποιες τελετές της Τάντρα, για να συμβολίσουν το «γιόνι» δηλ τα γυναικεία γεννητικά όργανα.
Χρήσιμο είναι όλο το φυτό, από τις ρίζες του έως τα φύλλα του. Συλλέγονται  την περίοδο του Οκτωβρίου - Δεκεμβρίου πριν μεστώσουν, ώστε να μη σχίζεται το περίβλημα του καρπού κατά το στέγνωμα.


Οι σπόροι του είναι μικροί και μαύροι και περιέχουν ποσότητες ιχνοστοιχείων, άλατα σιδήρου, ασβεστίου, ιωδίου, καθώς και βιταμίνες Α, C και Ε! 
Άριστης ποιότητας θεωρούνται οι ώριμοι σκληροί  καρποί με σκούρο καφέ χρώμα! Ως μπαχαρικό έχει πολλές χρήσεις, όπως σε μαρινάδες, στο δικό μας ρυζόγαλο, σε σαλάτες, σε σάλτες μπάρμπεκιου, στη φρουτοσαλάτα, σε σούπες θαλασσινών ακόμη και λαχανικών Επίσης ταιριάζει τέλεια με το κρασί, το μέλι ή με τις γλυκοπατάτες!
Το καρδάμωμο χρησιμοποιείται με διαφορετικούς τρόπους, ανάλογα με το γευστικό πολιτισμό κάθε χώρας. Είναι πολύ δημοφιλές στη βορειοανατολική Αφρική, ενώ στο Μαρόκο ηγεμονεύει σε ένα μείγμα μπαχαρικών που το λένε «ras el hanout». Στην Κίνα χρησιμοποιείται κυρίως στην κουζίνα της κεντροδυτικής επαρχίας Σετσουάν - νοστιμεύουν με αυτό τα κρέατα που σιγοψήνονται. Στη Μέση Ανατολή, μέχρι το Ιράν, αρωματίζουν τον καφέ και το τσάι (χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το μαύρο τσάι kakakule που σερβίρουν στην Τουρκία). Από την άλλη πλευρά, στις σκανδιναβικές χώρες το χρησιμοποιούν στην αρτοποιία (στη Φιλανδία φτιάχνουν ένα γλυκό ψωμί με κάρδαμο που το λένε «pulla»).
Είναι ένα από τα συστατικά της σκόνης κάρυ. Οι σπόροι του χρησιμοποιούνται και ολόκληροι σε πίκλες και μαρινάδες. Προτιμούμε το κάρδαμο σε μορφή σπόρων, γιατί σε μορφή σκόνης χάνει γρήγορα το άρωμά του, τους διατηρούμε σε καλά κλεισμένο δοχείο και τους τρίβουμε λίγο πριν το μαγείρεμα. Απαγορεύεται η κατανάλωσή του κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
Είναι καρδιοτονωτικό, διουρητικό και αποχρεμπτικό. Η πιο γνωστή του, όμως, ιδιότητα είναι το ότι ενισχύει τη λειτουργία της πέψης. Επίσης, είναι ιδιαίτερα ευεργετικό για το συκώτι.

Φυσικά μην ξεχνούμε τις αφροδισιακές του ιδιότητες!