Τετάρτη 13 Σεπτεμβρίου 2017

Αμπέλι (vitis vinifera)


Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι Vitis vinifera (Αμπελος η οινοφόρος). Ανήκει στην οικογένεια των Αλπελιδών. Είναι κατά πάσα πιθανότητα το πιο παλιό καλλιεργούμενο φυτό το οποίο έχει περισσότερες από 3000 ποικιλίες. 
Είναι πολυετές φυτό και αναπτύσσεται γρήγορα. Ο κορμός του έχει πολλαπλές διακλαδώσεις και αρκετούς βραχίονες και βλαστάρια. Ο φλοιός των ξυλωδών τμημάτων βγαίνει σε λωρίδες και αποχωρίζεται. Οι βλαστοί στην πορεία του χρόνου γίνονται ξυλώδεις βραχίονες που ονομάζονται βέργες, κληματόβεργες ή κληματίδες.


Ιστορικά στοιχεία
Η χρήση του αμπελιού από τον άνθρωπο χάνεται στο βάθος του χρόνου. Ο άνθρωπος το χρησιμοποιούσε για τη διατροφή του από την εποχή του ορείχαλκου. Οι Αιγύπτιοι το γνώριζαν εδώ και 6.000 χρόνια. 
Σύμφωνα με τη μυθολογία ο Διόνυσος το έφερε από την Ασία και συνδέθηκε τόσο με τη ζωή της αρχαίας Ελλάδας που ο Διόνυσος και οι περίφημες τελετές του συνδέθηκαν με το σταφύλι και ένα από τα προϊόντα του, το κρασί. 
…Αφού έπλασεν ο Ζεύς τους ανθρώπους, εκάλεσε όλους τους θεούς είς κρίσιν του πλάσματος του. Όλοι έκριναν το δημιούργημα τέλειον και επήνεσαν την μεγάλη του Διός σοφίαν. Μόνος ο Μώμος υψώσας την φωνήν είπεν:
- «ότι σεις νομίζετε τέλειον, εγώ εις αυτό ευρίσκω μέγα ελάττωμα». και ερωτηθείς «ποίον» απεκρίθη. «ότι έπρεπεν ο Ζεύς να κατασκευάση εις το στήθος των ανθρώπων μίαν θυρίδα και μίαν άλλη εις τα πλάγια της κεφαλής, διά να βλέπει τους λογισμούς και τα πάθη της ψυχής ένας του άλλου και να μην απατάται διά την άγνοιαν». Εταράχθησαν οι θεοί εις την κρίσιν του Μώμου ταύτην, αλλ’ ο Ζεύς επρόσταξε τον Διόνυσον να διδάξη τους ανθρώπους να φυτεύωσιν αμπέλια, λέγων ότι ο καρπός του δένδρου τούτου θέλει αναπληρώσει των θυρίδων την έλλειψιν. Τις πλέον κρυφές διαθέσεις φανερώνει πολλές φορές η οινοποσία, καθώς μας το μαρτυρεί και η γνωστή σε όλους παροιμία «Εν οίνω αλήθεια» (οίνος κρυφογνώστης)
Αίσωπος

Ο Ηρόδοτος αναφέρει τις καλλιέργειες των σταφυλιών στα παράλια της Λιβύης. Ο Θεόπομπος εξιστορεί ότι το πρώτο μαύρο κρασί το έφτιαξαν οι κάτοικοι της Χίου, που τους το δίδαξε ο Οινοπίωνας, γιος του Διονύσου και οι Χιώτες μετέδωσαν τις γνώσεις τους στους άλλους Ελληνες.
Ο Ομηρος αναφέρει ότι η καλλιέργεια του αμπελιού ήταν γνωστή από την εποχή του Τρωικού πολέμου. Εκθειάζει τις αρετές του, αλλά συγχρόνως στηλιτεύει και την κατάχρησή του. Στα συμπόσια των ηρώων δεσπόζει η κατανάλωση σταφυλιού τόσο στην Oδύσσεια όσο και στην Iλιάδα.

                                                               
Συστατικά – χαρακτήρας
Το σταφύλι αποκαλείται «ευτυχές δημιούργημα της φύσης». Τα 100 γραμμάρια σταφυλιών αποδίδουν 80kcal. Είναι τροφή πλούσια σε κάλιο και βιταμίνες Α, Β και C, ενώ η φλούδα τους περιέχει το πολύτιμο φυτικό συστατικό ρεσβερατρόλη.
Οι ράγες περιέχουν τρυγικό οξύ, μηλικό οξύ, τρυγικά άλατα, σάκχαρα (δεξτρόζη και φρουκτόζη) πηκτίνη και τανίνη.
Οι φλοιός των κόκκινων σταφυλιών περιέχει επίσης ένα κυανό γλυκοσίδιο (το οινοσίδιο).
Ο χυμός περικλείει επίσης ξανθοφύλλη, καροτίνη, βιταμίνες Α1, Β1, Β2 και C. Είναι πλούσιος σε υδατάνθρακες (18-20%), οργανικά οξέα (μηλικό, σαλισιλικό, λιμονικό, μυρμιγγικό κ.α.).
Τα γίγαρτα  (κουκούτσια) περιέχουν 20% ξηραντικό έλαιο, δεψικές ουσίες και πηκτίνη.
Οι ράγες και τα φύλλα περικλείουν έως 2% διτρυγικό κάλιο κουερσετρίνη, άμυλο, κόμμι και ασβέστιο. Χρησιμοποιούνται μαζί με τα σταφύλια όταν τα τρώμε και κινούν το έντερο.
Κατά τη διάρκεια της οινοποίησης το διτρυγικό κάλιο αποτίθεται στα τοιχώματα των βαρελιών υπό μορφή τρυγίας (πέτρα). Η τρυγία ραφινάρεται και χρησιμοποιείται σαν υπακτικό φάρμακο.


Η χρήση του κρασιού στήν ιατρική παράδοση των Ελλήνων!
Στην αρχαία Ελλάδα, το αμπέλι ήταν το σύμβολο του πολιτισμού. Οι αρχαίοι Έλληνες λάτρευαν το Διόνυσο, το θεό της αμπέλου, του κρασιού και της διασκέδασης.
Ο οίνος ήταν το κυριότερο μετά το νερό ποτό των άρχαίων Ελλήνων. Απαραίτητο συμπλήρωμα διατροφής, δυναμωτικό για «κοπιώντες», αναληπτικό για «πεφορτισμένους», αλλά και το μέσον για την επίτευξη ευωχίας, πνευματικών επιδόσεων και κοινωνικότητας. Λόγω του διαφορετικου τρόπου κατασκευής του και της εγκλειόμενης δύναμης δεν τον έπιναν σχεδόν ποτέ άκρατον.  Η άραίωσή του γινόταν δια κράσεως, δηλαδή με την ανάμειξή του με νερό.

Οι αρχαίοι Ελληνες γνώριζαν και τις θεραπευτικές ιδιότητες του φυτού το οποίο χρησιμοποιούσαν για περιπτώσεις όπως αναιμία, ευλογιά, δυσκοιλιότητα και παθήσεις του συκωτιού.
Ως δυναμωτικό και ως πηγή θερμίδων περιγράφει ο Ιπποκράτης το κρασί. Του αναγνωρίζει όμως και πολλές άλλες Ιδιότητες ανάλογα με το είδος
α) υπακτή δηλαδή καθαρτική δράση  (εχει δε τι και καθαρτικόν από της ύλης…)
β) ξηραντική, διότι αναπτύσσει θερμότητα και ετσι καταναλώνονται τα υγρά του σώματος (ξηραίνουσι δε τη θερμασίη, το ύγρόν εκ σώματος καταναλίσκοντες…)
γ)  διευκολύνουν την έξοδο αερίων και την κένωση (φυσώσι και διαχωρέουσι…)
δ)  διευκολύνουν την ούρηση μάλλον παρά την άφόδευση  (ουρέονται μάλλον η διαχιρέουσι…)
ε)  παγώνουν και υγραίνουν το σώμα επειδή κάνουν το αίμα των αγγείων ασθενές, ενώ αυξάνουν το αίμα της κυκλοφορίας  (…και ψύχουσι και ισχναίνουσι μεν και υγραίνουσι το σώμα το αϊμα ασθενέες ποιέουσι, αύξοντες το αντίπαλον τω αϊματι εν τω σώματι…(Περί διαίτης Β’ 52, 1494-1512))

Διάφορες φαρμακοδραστικές ουσίες εκχυλίζονταν σε κρασί από τα βότανα που τις περιείχαν. Ο Διοσκουρίδης αναφέρει οχι μόνο ρητινίτην η ροδίτην (με ρόδα) η ανθοσμίαν αλλά και ελλεβορίτην που περιείχε τον γνωστό και πολυσυζητημένο ελλέβορο, τον θυμίτην (με θύμο), τον αψινθίτην κ.λπ.
Για πολλά από τα βότανα ο συνδυασμός με κρασί ενίσχυε τη δράση τους, περίπου όπως σήμερα συνεργοΰν με τε οινοπνευματώδη ποτά ηρεμιστικά και ψυχοτρόπα φάρμακα. 
«άριστος πάντων, αμύμων, αλυπος, χαριέστατος, πεπτικός, τρόφιμος, αίματος χρηστού, γεννητικός, προσηνέστατος, πλήσμιος δια το παχύν είναι τη δυνάμει, τα άποιότατα των ύδάτων ευθετεί» ( Αθήναιος), 
«απαλώτερος των άλλων, εύτροφος, πότιμος, ήττον μεθύσκων, ρεύματος σταλτικός, χρήσιμός εις τα οφθαλμικά» (Διοσκουρίδης) 

Γιατροσόφια
Στη λαϊκή ιατρική τα σταφύλια χρησιμοποιήθηκαν για καχεξία, καρκίνο και παθήσεις της καρδιάς και των νεφρών. 
Γύρω στον 15ο αιώνα π.Χ. άρχισε να εξαπλώνεται και η καλλιέργεια του αμπελιού αποτελώντας μια από τις βάσεις της οικονομίας του τόπου, όπως μαρτυρούν τα νομίσματα με τις απεικονίσεις σταφυλιών.
Στις αγροτικές περιοχές μάζευαν τον χυμό (τα δάκρυα) του αμπελιού κατά την περίοδο του κλαδέματος ή της χάραξης.
Ο χυμός αυτός περιέχει τις ίδιες ουσίες, όπως και τα σταφύλια. Τον χρησιμοποιούσαν εναντίον των εκζεμάτων και αιμορραγιών των εντέρων, που συνοδεύουν τη δυσεντερία.
Οι αγρότες χρησιμοποιούσαν επίσης τις σταγόνες του χυμού, σε περιπτώσεις οφθαλμικών παθήσεων. 

Στο «Έγκόλπιον των Ιατρών», σύγγραμμα του γιατροΰ και ιατροδιδασκάλου Διον. Πύρρου, που έκδόθηκε στα 1831, ο συγγραφέας αναφέρει ορισμένους φαρμακευτικούς η, όπως τους γράφει, «τεχνητούς οίνους».
«Οι φιλάνθρωποι ιατροί, οι όποιοι είναι επιστάται της άνθρωπότητος, κατασκευάζουσι μερικούς ιατρικούς οίνους, όχι προς τέρψιν και μέθην των ανθρώπων, αλλά προς όφελος της ζωής των άνθρώπων…»
Μεταξύ αυτών ο οίνος δυναμωτικός και αρωματικός περιέχει κίνα, κανέλα, γαρίφαλα, κάλαμο άρωματικό, μοσχοκάρυδα, αψίνθιο (αψέντι), φλούδα νεραντζιοΰ, κοπανισμένα και έκχυλισμένα επί μερικές ήμέρες σε καλό λευκό κρασί.
Ο οίνος αντιπυρετικός και διουρητικός περιέχει ρίζες από ραπάνια και φλούδες νεραντζιοΰ βρασμένες στο κρασί και θεραπεύει τον άσκίτη και ορισμένους πυρετούς. Στάχτη από σπάρτα η κλήματα σε κρασί εχει επίσης διουρητική δράση.
Ο Πύρρος δίνει άκόμα στό «Εγκόλπιον Ιατρικής» συνταγή για αντισκορβουτικό οίνο, για την αντιμετώπιση του σκορβούτου και για οίνο καλλιβεάτο, κρασί δηλαδή με ρινίσματα χάλυβα η σιδήρου με ένδειξη την ατονία και την αμηνόρροια. Ο οίνος εκκοπροτικός  ήτοι καθαρτικός περιέχει, κατά τον συγγραφέα, ρεοβάρβαρο, πολυπόδιο (φτέρη), άνθη μέλανος ελλεβόρου, σιναμική, καρδάμωμο, άλας τρυγίας, νερό και καλό λευκό κρασί.

Στην Κρήτη έδιναν στους αναρρωνύοντες μαρουβά (κρασί 3-4 ετών) ή μπάλσαμο (κρασί πολλών ετών). Mε τον μούστο έφτιαχναν πετιμέζι το οποία χρησιμοποιούσαν με εξαιρετικά αποτελέσματα για τον επίμονο βήχα.
Με το δάκρυ του κλήματος από το κλάδεμα θεράπευαν την επιπεφυκίτιδα. Στα νήπια έδιναν νερόκρασο με ψωμί «για να μεγαλώσουν» και νερόκρασο χωρίς ψωμί στα παιδιά όταν ήταν ιδρωμένα από το παιχνίδι. Με κρασί έπλεναν τα τραύματα και με μαρουβά για να βοηθήσουν την επούλωση τους. Το κρασί ήταν η λύση και όταν συγκαίγανε τα μάτια τους από το απύρι (θειάφι) που χρησιμοποιούσαν για να θειαφίζουν τα αμπέλια.
Σε άλλα μέρη της Ελλάδας την τρυγία από τα βαρέλια τη χρησιμοποιούσαν ανάμεικτη με παλιό κρασί για να σταματούν την αιμορραγία όταν έβγαζαν κανένα δόντι. Τις μαύρες σταφίδες κοπανισμένες με τα τσίκουδα μαζί, τις έκαναν κατάπλασμα σε πονόλαιμο και για την διάνοιξη δοθιηνών.
«Κακό πού ’ναι το λάβωμα, κακό πού ‘ναι το βόλι. Για πιάστε με να σηκωθώ και βάλτε με να κάτσω. Βάλτε με κει στο κρύο νερό, στη ρίζα του πλατάνου και φέρτε μου γλυκό κρασί να πλύνω τίς πληγές μου…».
Για να γιατρευτεί το συκώτι από οποιαδήποτε αρρώστια, κεντρώνουν (μπολιάζουν) μία βέργα από κλήμα που κάνει μαύρα σταφύλια, σε ένα κλωνάρι κερασιάς και από τα σταφύλια που θα βγάλει το κλήμα αυτό, ύστερα από ένα ή δύο χρόνια, δίνουν στον άρρωστο να τρώει και να γίνει καλά.
Τα βότανα-Λαϊκή φαρμακολογία και θεραπευτική (Λαογραφία) – Ξεν. Γ. Αναγνωστόπουλου-Αθήναι 1961

Τα φύλλα του κλήματος
– Να τα τρίψεις να τα βάλεις σαν έμπλαστρο στο κεφάλι που έχει πόνους και ζαλάδες. Θα ωφεληθείς πολύ.
– Τρίψε τα δροσερά φύλλα και ανακάτωσέ τα με αλεύρι και βράσε τα να γίνουν σαν αλοιφή. Και βάνε την σαν έμπλαστρο επάνω στο στομάχι, όταν έχεις μεγάλες ζέστες και πυρετούς και πολύ θα ωφεληθείς.
– Να τα κοπανίσει να βγάλει το ζουμί τους να το πιεί εκείνος που έχει μεγάλη κίνηση.

Για τον κεφαλόπονο
Του αμπελώνα τα φύλλα να τα κολλάει σε πανί να τα βάζει πάνω στο κεφάλι. Θεραπεύεται.

Το δάκρυ του κλήματος
– Το δάκρυ του κλήματος να το πίνει με κρασί εκείνος όπου έχει πέτρα στην φούσκα. Τις βγάζει.
– Με αυτό το δάκρυ να αλείψεις τη ψώρα και τη λέπρα. Υγιαίνει. Μα πρώτα να τις αλείψεις με σαπούνι να καθαρίσουν.



Θεραπευτικές ιδιότητες
Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται ο καρπός, τα φύλλα και τα βλαστάρια του φυτού.

 Σταφύλια
Γνωστή σε όλους η σταφυλοθεραπεία που συνίσταται κατά της παχυσαρκίας  (λόγω των μεγάλων καύσεων που προκαλεί) αλλά και για την αναιμία, τις παθήσεις των νεφρών, του συκωτιού και των πνευμόνων, τα αρθιτικά, τη δυσκοιλιότητα και τους ρευματισμούς.
Ακόμα, τα σταφύλια είναι διουρητικά ελαττώνουν την οξύτητα των ούρων, προκαλούν εύκολες κενώσεις του εντέρου και είναι θεραπευτικά για τη δυσπεψία.
Επίσης δρουν θετικά σε οξέα λοιμώδη νοσήματα, πνευμονίας και τύφου.
Περιέχουν πάρα πολλά στοιχεία που ωφελούν τον ανθρώπινο οργανισμό. 
Λόγω της διουρητικής του ιδιότητας το σταφύλι ελαττώνει την οξύτητα του ούρου και το ουρικό οξύ. Είναι ευκοίλιο, περιορίζει στα έντερα τις ζυμώσεις και δίνει ενέργεια. Τα σταφύλια συνιστώνται στους πληθωρικούς και παχύσαρκους, σε δυσπεπτικούς και για τη χρόνια δηλητηρίαση, σε εξασθενημένους και αναιμικούς, στους φυματικούς και σε μερικές περιπτώσεις ηπατικής και νεφρικής ανεπάρκειας. 

Τα φύλλα του αμπελιού
Τα φύλλα (ιδιαίτερα αυτά που κοκκινίζουν) και τα βλαστάρια του αμπελιού είναι στυπτικά σε χρόνιες διάρροιες, αιμορραγίες, τονωτικά, ρυθμίζουν την κυκλοφορία του αίματος και για αυτό είναι χρήσιμα στις φλεβίτιδες και στους κιρσούς ενώ με τη συνεχή χρήση του αφεψήματός τους καταπολεμείται η παχυσαρκία. Ωφελούν επίσης σε εμμηνορραγίες και επιστάξεις. 
Η βιταμίνη Α που περιέχουν βοηθά στην καλή όραση ενώ οι ανθοκυανίνες (χρωστικές που βρίσκονται κυρίως στα κόκκινα σταφύλια) δυναμώνουν τα αγγεία των ματιών κι επιβραδύνουν τη γήρανση της όρασης και την ανάπτυξη παθήσεων του αμφιβληστροειδούς.
Εκτός από την προστατευτική τους δράση για την όραση, οι ανθοκυανίνες μαζί με τις πολυφαινόλες, λόγω των εξαιρετικά αντιοξειδωτικών ιδιοτήτων τους, εμποδίζουν τη δημιουργία και τη δράση των ελευθέρων ριζών, ενισχύουν τα τοιχώματα των αγγείων και μειώνουν τις φλεγμονές, ασκώντας τόσο αντιγηραντική όσο και καρδιοπροστατευτική δράση. Μάλιστα έχει βρεθεί ότι τα λιπαρά οξέα που περιέχονται στο κουκούτσι του σταφυλιού, μειώνουν τη χοληστερίνη και βοηθούν στην πρόληψη καρδιαγγειακών παθήσεων. Τα φλαβονοειδή που αφθονούν κι αυτά στο κόκκινο σταφύλι, ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα, προστατεύουν την καρδιά, τα αγγεία και τους πνεύμονες και τονώνουν το δέρμα.
.
Κρασιά
Τα άσπρα θεωρούνται διεγερτικά και διουρητικά, τα κόκκινα κρασιά είναι τονωτικά και στυπτικά και τα μαύρα δροσιστικά και ευφραντικά. Τα κρασιά χρησιμοποιούνται σαν αντισηπτικά, για το πλύσιμο πληγών και για δερματοπάθειες.
Το ξύδι είναι ευφραντικό και αναλγητικό σε εισπνοές, δροσιστικό σε επαλείψεις και επιθέματα. 

Τα «δάκρυα» του αμπελιού
Χρησιμοποιούνται σε περίπτωση εκζέματος και αιμορραγιών των εντέρων, που συνοδεύουν τη δυσεντερία. Επίσης είναι χρήσιμο σε περιπτώσεις οφθαλμικών παθήσεων. βλεφαρίτιδας, κριθαράκι, επιπεφυκίτιδας και κερατίτιδα, και χάρη στην Βινιφερίνη (είναι το πιο αποτελεσματικό φυσικό μόριο κατά των πανάδων και δρα χαρίζοντας λάμψη στην επιδερμίδα.) που βρίσκετε σε αυτό, έχει αποδειχθεί εξαιρετικό ειδικά κατά των λεκέδων και της ερυθρότητας του δέρματος.

Παρασκευή και δοσολογία
Για εσωτερική χρήση τα φύλλα παρασκευάζονται ως αφέψημα (5%) το οποίο πίνουμε το πρωί πριν το πρόγευμα. Επίσης σε δόση 30 γραμμάρια ανά λίτρο, πίνουμε ένα φλιτζανάκι του καφέ τρεις φορές την ημέρα πριν το φαγητό.

Προφυλάξεις
Το σταφύλι δεν είναι καλό για τους διαβητικούς γιατί περιέχει πολύ σάκχαρο. Το φλούδι και οι σπόροι βλάπτουν τους δυσκοίλιους. Για να ωφελήσουν θεραπευτικώς τα σταφύλια δεν τα τρώμε πάνω στο τραπέζι αλλά κατά προτίμηση αρκετό διάστημα πριν το φαγητό και καλύτερα το πρωί νηστικοί.
Πηγές
info@herb.gr
Η λαϊκή Ιατρική στη Λευκάδα-Πανταζή Κοντομίχη
www.ftiaxno.gr
http://www.votanix.com/