ΤΡΙΩΔΙΟ ΚΑΙ ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ

ΑΠΟΚΡΙΑ

Αποκριά ετυμολογικά (εκκλησιαστικά) σημαίνει μακριά από το κρέας. Είναι η περίοδος προετοιμασίας του ανθρώπου, ψυχικής και σωματικής, για βιώσει το Θείο Πάθος και την ανάσταση του Χριστού..
Περιλαμβάνει τις τρεις εβδομάδες πριν από την Μεγάλη Σαρακοστή, που μας ανοίγει το Τριώδιο. Η περίοδος αυτή προσδιορίζεται από τις Κυριακές του «Τελώνου και Φαρισαίου», του «Ασώτου», των «Απόκρεω» και της «Τυρινής». Η Μεγάλη Σαρακοστή ξεκινά από την Καθαρά Δευτέρα.


Προέλευση

Η περίοδος αυτή συνδυάζεται με το έθιμο του «Καρνάβαλου» που είναι η θεότητα της Αποκριάς. Είναι έθιμο του γλεντιού, της ψυχαγωγίας, του «μασκαρέματος».
Για την προέλευσή του υπάρχουν πολλές εκδοχές: Από τα Σατουρνάλια ή τα Λουπερκάλια των Ρωμαίων. Ίσως και από την μεταφορά των Καλανδών, πάλι, των Ρωμαίων από την αρχή του έτους στην αρχή της Άνοιξης. Αλλά, είναι πιθανόν, και από τη συγχώνευση εθίμων που υφίστανται από την αρχαιότητα και έχουν σχέση με την αναγέννηση της φύσης.
Από όπου, όμως κι αν προέρχονται, το βέβαιο είναι ότι γιορτάζονταν και βιώνονταν δυναμικά από το λαό μας.
Σε όλες σχεδόν τις περιοχές της πατρίδας μας γιορτάζονταν οι Αποκριές με τον ίδιο τρόπο, με μικρές διαφορές ή παραλλαγές από περιοχή σε περιοχή.

Τριώδιο

Η λέξη Τριώδιο αποτελείται από τις λέξεις «τρία» και «ωδή» .
Ο όρος οφείλεται στο γεγονός ότι πολλοί από τους Κανόνες Ακολουθιών που περιέχονται σε αυτό έχουν μόνο τρεις ωδές: την 8η και την 9η πάντοτε, ύστερα δε μία από τις πέντε πρώτες.
Τριώδιο είναι το βιβλίο της Εκκλησιαστικής Ακολουθίας των ύμνων που ψάλλονται από την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου , μέχρι και του Μ. Σαββάτου. Με την εμφάνιση και τον βαθμιαίο καταρτισμό του σαρανταήμερου της νηστείας προ του Πάσχα, ακολούθησε και η ανάγκη της δημιουργίας σχετικής ασματικής ποίησης και της συλλογής της σε ένα βιβλίο. Έτσι δημιουργήθηκε το εκκλησιαστικό βιβλίο Τριώδιο, το οποίο αρχικά περιείχε τρεις ωδές. Περιλαμβάνει ιερά ποιήματα από τον 5ο ως τον 15ο αιώνα. Το πρώτο έντυπο του Τριωδίου εξεδόθη στην ελληνική γλώσσα το 1522 μ.Χ.
Οι υμνογραφίες αυτές, είναι από τις πιο κατανυκτικές ολοκλήρου του λειτουργικού χρόνου που έγραψαν μεγάλοι ποιητές της Ορθοδοξίας.

Σαρακοστή



Η λέξη Σαρακοστή προέρχεται από τον εκκλησιαστικό όρο Τεσσαρακοστή και σημαίνει νηστεία σαράντα ημερών πριν από το Πάσχα.
«Παλιότερα η νηστεία άρχιζε από την Τετάρτη της Α΄ Εβδομάδας κι όχι από τη σημερινή Καθαρή Δευτέρα, οπότε είχαμε 6 εβδομάδες Χ 7 = 42, μείον 2 = 40 ημέρες, χωρίς να λογαριάζεται η Εβδομάδα των Παθών».(Λουκάτος 1995α: 13)
Σιγά-σιγά όμως η λέξη έχασε την αποκλειστική της σύνδεση με το Πάσχα και έφτασε να σημαίνει κάθε νηστεία πριν από μεγάλη γιορτή. Διατηρεί όμως την επωνυμία Τρανή, γιατί σε παλιότερες εποχές τουλάχιστον ήταν η μεγαλύτερη και η αυστηρότερη απʼ όλες


Νηστεία

Η νηστεία, είναι η εκούσια αποχή από συγκεκριμένα είδη τροφών και υπάρχει στα έθιμα όλων των λαών του πλανήτη, κυρίως βασιζόμενη σε θρησκευτικές επιταγές. Από την αρχαία Αίγυπτο και τους αρχαίους ασιατικούς πολιτισμούς ως τους αρχαίους Έλληνες, τους Ρωμαίους, τους Εβραίους, τους Χριστιανούς και τους Μωαμεθανούς, η νηστεία σήμαινε πίστη και ελπίδα για εξαγνισμό.
Ο μόνος λαός στον κόσμο που δεν κάνει νηστεία, γιατί θεωρεί ότι η ψυχή γίνεται πιο ισχυρή με το καλό φαγοπότι, είναι οι Πάρσοι (Πέρσες πυρολάτρες), που πρεσβεύουν τη θρησκεία του Ζωροάστρη.
Στη χώρα μας η νηστεία είναι ιδιαιτέρως διαδεδομένη λόγω της Ορθόδοξης Εκκλησίας και είναι συνδεδεμένη με «κάθαρση» της ψυχής. Οι ξένοι, μάλιστα, θεωρούν τη νηστεία μας ως αναπόσπαστο κομμάτι της Μεσογειακής δίαιτας, μιας αποτοξινωτικής διατροφής που υπόσχεται μακροζωία.
Από επιστημονικής πλευράς, η νηστεία αποτελεί όντως κάθαρση του οργανισμού και πρόκειται για μια σαφώς μελετημένη πράξη. Οι μέρες της νηστείας στην Ορθοδοξία ανέρχονται σε 182:
► Η Μεγάλη Σαρακοστή με τη Μεγάλη Εβδομάδα (40 + 7 μέρες),
► Η προ των Χριστουγέννων νηστεία (40 μέρες - ξεκινά 15 Νοεμβρίου),
► Η νηστεία των Αγίων Αποστόλων (7 μέρες περίπου - από την Κυριακή των Αγίων Πάντων μέχρι τη γιορτή των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου στις 29 Ιουνίου),
► Η νηστεία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (από 1 ως 15 Αυγούστου),
► Η νηστεία της 29ης Αυγούστου (για τον αποκεφαλισμό του Ιωάννη του Βαπτιστή),
► Η νηστεία της 14ης Σεπτεμβρίου (για την ύψωση του Τιμίου Σταυρού),
► Η παραμονή των Θεοφανείων (στις 5 Ιανουαρίου)
► Όλες οι Τετάρτες και όλες οι Παρασκευές του χρόνου.
Αν το καλοσκεφτεί κάποιος το 182 είναι το μισό του χρόνου, οπότε η Εκκλησία προτείνει να τρώμε μία μέρα κρέας και γαλακτοκομικά και μία όχι, γεγονός ιδιαίτερα ωφέλιμο για την υγεία μας, αφού στο ίδιο συμπέρασμα έχουν καταλήξει εκατοντάδες μελέτες του τομέα της διατροφολογίας. Επομένως, γίνεται φανερό πως ο Χριστιανισμός αφομοίωσε άλλη μια γνώση της εποχής του, για να τη μεταφέρει στους αιώνες ακόμη κι έτσι.

Νηστεία και υγεία

Στην ιατρική, η νηστεία έχει 2 χρησιμότητες. Στην πρακτική πλευρά, νηστεία επιβάλλεται στον ασθενή, όταν θα πρέπει να υποβληθεί σε αναισθησία (για την αποφυγή επιπλοκών) ή σε χειρουργείο του εντέρου / στομάχου. Μερικές ώρες νηστεία συνιστάται και πριν από συγκεκριμένες αιματολογικές εξετάσεις, όπως αυτές της χοληστερίνης και των τριγλυκεριδίων, αλλά και πριν την αιμοδοσία.
Από λειτουργική σκοπιά, η νηστεία χρησιμοποιήθηκε από τις αρχές του 20ού αιώνα για ιατρικούς σκοπούς. Οι περίφημες δίαιτες αποτοξίνωσης (detox diets) έγιναν must και θεωρείται ότι ανεβάζουν κατά 20 χρόνια το προσδόκιμο ζωής, απομακρύνοντάς τον νηστεύοντα από αρρώστιες που έχουν να κάνουν με το ζάχαρο και τα λίπη (καρδιά, εγκεφαλικά). Οι ίδιες δίαιτες φαίνεται πως πλεονεκτούν έναντι των άλλων, γιατί μειώνουν επιπλέον και τα σημάδια της γήρανσης!
Στη νηστεία δεν τρώμε κρέας, οπότε η χοληστερίνη μας (κακή χοληστερόλη LDL) και το ουρικό οξύ θα πέσουν. Ενδεικτικά, σε 40 μέρες νηστείας η χοληστερίνη πέφτει 40-50 mg/dL. Θα πει κάποιος: «αφού δεν τρώω κρέας θα πέσει ο σίδηρός μου, κι εγώ έχω πρόβλημα με το σίδηρό μου». Υπάρχει απάντηση. Τα θαλασσινά, τα όσπρια και τα δημητριακά σε συνδυασμό με τα φρούτα που έχουν βιταμίνη C αυξάνουν την απορρόφηση του σιδήρου.
Η νηστεία σε συνδυασμό με τη μειωμένη εκ των πραγμάτων λήψη τροφής και τη λήψη αντιοξειδωτικών ουσιών μπορεί να ωφελήσει σημαντικά τον οργανισμό.
Οι τελευταίες μελέτες έδειξαν ότι άνθρωποι που κάνουν νηστεία σε τακτά χρονικά διαστήματα (περίπου τα μισά που λέει η Εκκλησία μας) ζούνε πολύ περισσότερο από τους υπολοίπους και αποφεύγουν ασθένειες που έχουν να κάνουν με την αθηροσκλήρωση, το ζάχαρο, την πίεση και τις διάφορες φλεγμονές (τα αντιοξειδωτικά θωρακίζουν από αυτές) . Οι ίδιες μελέτες δείχνουν πως 6 μέρες αυστηρής νηστείας ανά τρίμηνο είναι ευεργετικές.

Αποχή από το κρασί και … απεργία πείνας

Για την αποχή από το κρασί οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν το ρήμα νήφω. Εξ ου και τα ονόματα δύο εκ των Οικουμενικών Πατριαρχών (Νήφων Α' και Β'). Το ρήμα διατηρείται ως τις μέρες μας με το επίθετο νηφάλιος!
Η απεργία πείνας ως μέσο πίεσης υπάρχει από το 750 π.Χ. - όταν ο Bharata πήγε στον εξόριστο Rama να του ζητήσει να επιστρέψει στο βασίλειό του και μην έχοντας άλλο επιχείρημα αναγκάστηκε να τον εκβιάσει κάνοντας απεργία πείνας. Οι ερημίτες της Ρωσίας που επιδίδονται σε εξαντλητικές νηστείες ονομάζονται poustinikia (ενικός: ο poustinik - το μέρος poustinia). Δεν θέλω σχόλια…

Η Κυρά Σαρακοστή




Η Σαρακοστή περνά αργά γι’ αυτούς που νηστεύουν , ιδίως τις τελευταίες μέρες. Έτσι, επειδή παλιά δεν είχαν τα σημερινά ημερολόγια για να μετρούν το πέρασμα της νηστείας, έφτιαχναν ένα μετρητάρι. Έπαιρναν δηλαδή ένα χαρτί και ζωγράφιζαν τη Σαρακοστή σαν μια καλόγρια, την κυρά – Σαρακοστή. Δεν της έβαζαν στόμα γιατί αντιπροσώπευε τη νηστεία. Τα χέρια της ήταν σταυρωμένα από τις πολλές προσευχές. Και είχε εφτά πόδια, ένα για κάθε βδομάδα της Σαρακοστής. Με το ψαλίδι κόβανε την κυρά Σαρακοστή και την κρεμούσαν στον τοίχο. Κάθε Σάββατο της έκοβαν ένα πόδι. Το τελευταίο πόδι το κόβανε το Μεγάλο Σάββατο.
Στη Χίο το έβαζαν μέσα σε ένα ξερό σύκο ή σε ένα καρύδι και όποιος το έβρισκε πίστευαν πως θα ήταν καλότυχος. Αλλού την έκαναν και πάνινη την "κυρά Σαρακοστή" τους και τη γέμιζαν με πούπουλα. Στον Πόντο έπαιρναν μια πατάτα ψημένη ή ένα κρεμμύδι, έμπηγαν 7 φτερά κότας, το έδεναν στο ταβάνι και κρεμόταν όλη τη Σαρακοστή. Κάθε βδομάδα έβγαζαν και ένα φτερό. Ο «κουκουράς», έτσι το έλεγαν, ήταν ο φόβος των παιδιών.

Ανέκδοτο

Δυο φιλενάδες αποφασίζουν να κάνουν νηστεία τη Σαρακοστή. «Να κάνουμε νηστεία και από το σεξ» λέει η μία, συμφωνεί και η άλλη. Σε μία εβδομάδα συναντιούνται...αλλά η δεύτερη είναι αγκαζέ με δύο ναύτες.
- Μωρή δεν είπαμε να κάνουμε νηστεία από το σεξ; αγανακτεί η πρώτη.
- Μα αυτά είναι θαλασσινά !!! Δεν πιάνονται!

9/2/2010

Υ.Γ. Τα τελευταία πολλά χρόνια κάνω αυστηρή αποτοξίνωση (ούτε θαλασσινά) κάθε Σαρακοστή. Οφείλω να ομολογήσω ότι με έχει βοηθήσει πολύ, από απόψεως υγείας. Δυστυχώς αδυνατώ να την κάνω άλλη περίοδο…
Στοιχεία πήρα από την ιστοσελίδα my-greece.blogspot.com