Τα «Μ ε ρ ο μ ή ν ι α»

Με την πρώτη μέρα του Αυγούστου αρχίζουν και οι προγνώσεις για τον καιρό, τα γνωστά μας … Μ ε ρ ο μ ή ν ι α.

Τα Ημερομήνια είναι μια πανάρχαια μέθοδος πρόβλεψης του καιρού για όλο τον ερχόμενο χρόνο. Η διαδικασία απλή: παρατηρούμε τον καιρό του Αυγούστου για 12 μέρες, εκ των οποίων κάθε μια αντιπροσωπεύει τον καιρό των επόμενων μηνών. Δηλαδή: η πρώτη μέρα θα μας πει για τον καιρό του Αυγούστου, η δεύτερη για του Σεπτεμβρίου, η τρίτη για του Οκτωβρίου κ.ο.κ

Για το πότε ξεκινάμε να παρατηρούμε τις μέρες, υπάρχει διχογνωμία. Κάποιοι ξεκινούν να παρατηρούν τα ημερομήνια από 1η Αυγούστου έως και την 12η Αυγούστου, ενώ άλλοι ξεκινούν με το παλιό ημερολόγιο, δηλαδή από τις 14 Αυγούστου. Θεωρώ πως, λόγω του ότι η μέθοδος αυτή πρόβλεψης του καιρού είναι πανάρχαια, σωστή είναι η δεύτερη άποψη (δηλαδή από τις 14 Αυγούστου).

Η περίοδος αυτή, έχει να κάνει με το ότι τον Αύγουστο εμφανίζεται ο αστερισμός του κυνός (1), η οποία, κατά τους αστρολόγους του παρελθόντος, εθεωρείτο κατ' εξοχήν πρόσφορη για μαντικές παρατηρήσεις.

Οι αποκλίσεις που υπάρχουν τόσο στα παρατηρούμενα σημάδια, όσο και στις ημέρες κατά τις οποίες γίνονται οι παρατηρήσεις μπορούν να δικαιολογηθούν από τις εδαφολογικές διαφορές ( και όχι μόνο) του κάθε τόπου.
Ο λαογράφος Γ. Αικατερινίδης γράφει, στην Πάπυρος-Λαρούς-Μπριτάννικα, ότι πολλοί από τους τρόπους πρόγνωσης του καιρού που συναντάμε ακόμα στις μέρες μας, κυρίως σε πληθυσμούς της υπαίθρου και στους ψαράδες, συνεχίζουν μια αρχαιότατη παράδοση, μαρτυρίες της οποίας βρίσκονται σε διάφορους συγγραφείς και ιδιαιτέρως στον Αριστοτέλη και το Θεόφραστο.
«Τα σημάδια συνήθως έχουν να κάνουν με αλλαγές του καιρού. Όταν οι κοράκοι είναι ένας-ένας και φωνάζουν, βάνει αέρα ενώ όταν είναι πολλοί μαζί και τσιμπιούνται τότε βρέχει. Έτσι ερμηνεύεται η συμπεριφορά αυτή στην Κρήτη,» γράφει ο Αικατερινίδης. Η πρώιμη ανθοφορία θεωρείται επίσης σίγουρο σημάδι πρόγνωσης. Για την πρόγνωση ακόμα παρατηρούνται σημάδια στα ουράνια σώματα, στον ήλιο, το φεγγάρι, τ' αστέρια. Αλλά και στη θάλασσα, στον καπνό από το τζάκι κ.α.

Ο Μιχάλης Γεροντής (2) ένας λαϊκός μετεωρολόγος από την Ανατολική Κρήτη, αναφέρεται στις δρίμες (3) και ισχυρίζεται ότι η προσεκτική παρατήρηση των σημαδιών κατά τη διάρκεια των δριμών, του επιτρέπει μια αρκετά καλή ετήσια πρόγνωση του καιρού. Αναφέρεται κυρίως στον καιρό της Ανατολικής Κρήτης.
(Αντιγράφω από την ιστοσελίδα Λασηθιώτικο Στίγμα).

«Η λαϊκή μετεωρολογία είναι πανάρχαια», λέει ο Μιχάλης Γεροντής. Και συνεχίζει: «Οι αρχαίοι Έλληνες όπως φαίνεται και στα έργα του Ομήρου ακόμα παρακολουθούσαν σημάδια στη φύση μέσα από τον ζωικό κόσμο και τον φυτικό για να προβλέψουν τον καιρό.
Την πρόβλεψη τη βασίζω στις δρίμες.
Οι έξι πρώτες μέρες του Αυγούστου και οι έξι τελευταίες εμφανίζουν τα σημάδια για τους δώδεκα μήνες του χρόνου. Οι έξι πρώτες για τους έξι πρώτους και οι υπόλοιπες για τους άλλους.
Ξεκινάμε βέβαια από τις δεκατέσσερις του Αυγούστου μέχρι και δεκατρείς του Σεπτέμβρη για τον πρώτο μήνα και πάμε κατ' αυτόν τον τρόπο.
Την κάθε μέρα του Αυγούστου, απ' αυτές που κάνω τις προβλέψεις, τη μοιράζω σε τρία οχτάωρα. Αυτά τα οχτάωρα αντιπροσωπεύουν τα τρία δεκαήμερα του μήνα για τον οποίο γίνεται η πρόβλεψη. Από τις έξι το πρωί αρχίζω…
…. Τώρα τι σημάδια; Σημάδια από το φυτικό κόσμο και από το ζωικό. Πιο πολλά εγώ παρακολουθώ από το ζωικό κόσμο. Τουλάχιστον πενήντα σημάδια. Πενήντα διαφορετικά ζώα. Μικρά και μεγάλα. Και κατοικίδια ακόμη. Όχι όμως πολύ τα κατοικίδια. Παρακολουθώ και τα ψάρια. Βασικά τα αφρόψαρα, που έρχονται σε επαφή με τον αφρό, με την επιφάνεια του νερού. Γι αυτό πολλές φορές κάθομαι στο χαράκι πάνω και παρακολουθώ τις κρίσιμες μέρες, κυρίως τις πρωινές ώρες και όταν βασιλεύει ο ήλιος.
Άλλα ζώα που παρακολουθώ είναι η αράχνη, το γεράκι, ο γλάρος… Οι γλάροι που φεύγουνε και μπαίνουνε μέσα στην ξηρά και φωνάζουν … Είναι η κίνηση που κάνουνε κάποια ζώα. Η αράχνη, τι κίνηση κάνει; Πώς περπατάει; Πως κατεβάζει η θηλυκή αράχνη, αυτή η μαυροαράχνη, την κοιλιά της προς τα κάτω ή την ανεβάζει προς τα πάνω; Η γκαστρωμένη αράχνη… Ή το γεράκι ή ο κάβουρας της ξηράς. Λένε πολλοί πως και ο κάβουρας της θάλασσας κινείται προς βαθιά νερά όταν προβλέπει μεγάλη κακοκαιρία και πάει και κρύβεται μέσα στις τρύπες, μέσα στις θαλάμες, όπως τα χταπόδια γιατί φοβάται το ρεύμα της θάλασσας. Έτσι προαισθάνεται τον αέρα, τα μεγάλα μελτέμια. Όπως επίσης ο κάβουρας της ξηράς. Επανειλημμένα έχω δει κάβουρες της ξηράς στον πευκιά μέσα. Να περπατάνε μέσα στους πεύκους!
Όταν εγώ δω τον κάβουρα να τραβάει πάνω τον πευκιά χιλιόμετρα από τις θαλάμες τους στο ποτάμι λέω, τώρα έρχονται πλημμύρες. Έρχονται κακοκαιρίες μεγάλες. Ο ποταμός κατεβαίνει και παίρνει μαζί του πέτρες και χαράκια και τους κάβουρες και τους πάει στη θάλασσα και τους πνίγει, γι αυτό φεύγουν μακριά.
Υπολογίζω και την ημέρα από τη στιγμή που θα δω τον κάβουρα. Πόσες μέρες έκαμε να 'ρθει ο κάβουρας από τον ποταμό στο σημείο αυτό, που τον βλέπω.
Όλα τα ζώα όταν έρχεται κακοκαιρία μετακινούνται. Οι Κινέζοι παρακολουθούν αυτά τα πράγματα αιώνες τώρα και προβλέπουν τον καιρό τους.»

Τα μερομήνια έχουν πολλούς θιασώτες, αλλά και πολλούς πολέμιους. Οι πολέμιοι ανήκουν στη σφαίρα των επίσημων σημερινών επαγγελματιών, καθώς η ΕΜΥ υποστηρίζει πως δεν μπορεί να γίνει επίσημη πρόβλεψη για πάνω από 7 ημέρες. Θεωρούν τις όποιες προγνώσεις τέτοιου είδους, ανίκανες να δώσουν την πρόγνωση του καιρού.
Ακόμα δεν έχουμε ανακαλύψει τι σημαίνουν οι 12 ημέρες του Αυγούστου - και γιατί αυτές τις συγκεκριμένες ημέρες οι παρατηρήσεις προβλέπουν τον καιρό όλου του χρόνου.
Πολλοί λένε πως εκείνες τις ημέρες η ατμόσφαιρα δίνει όλα εκείνα τα στοιχεία που μπορούν να κάνουν πρόγνωση.
Για το θέμα μας, λέει η αδελφή Μαγδαληνή, που διαβάζει τα μερομήνια και διακονεί στο μοναστήρι της Αγίας Ειρήνης της Χρυσοβαλάντου στην Ηλεία:

«Ανέκαθεν αυτή ήταν η κατάλληλη περίοδος. Τότε αρχίζουν τα μελτέμια που παίζουν κύριο ρόλο στην κίνηση των σημαδιών του ουρανού. Επίσης και το φεγγάρι έχει σημαντικό ρόλο. Μέχρι και σεισμούς μπορείς να προβλέψεις από την εικόνα του φεγγαριού. Το φεγγάρι το βλέπω σαν χάρτη κι αν εμφανιστεί σε κάποιο σημείο του μια θολούρα, αυτό σημαίνει ότι κάτι δεν πάει καλά κάπου αντίστοιχα στον τόπο μας. Αυτά όμως τα μαθαίνεις πρακτικά, με την πολλή παρατήρηση. Κι υπάρχουν κι άλλα. Λένε ότι αν ο σχίνος κάνει πάρα πολύ καρπό σημαίνει πως θα έρθει βαρύς χειμώνας. Άλλοι παρατηρούν και το πώς νίβεται η γάτα. Γενικά, το θέμα είναι να παρατηρεί κανείς. Εδώ βρίσκεται πάντως και το μεγάλο πρόβλημα των ανθρώπων της εποχής μας. Δεν παρατηρούν, δεν βλέπουν τι γίνεται γύρω τους...».

Πράγματι, όπως δείχνουν τα γεγονότα, οι αισθήσεις μας γίνονται όλο και πιο αδρανείς, όλο και πιο αδύναμες. Αμέτρητα τεχνητά εκτυφλωτικά και εκκωφαντικά ερεθίσματα μας πλήττουν καθημερινά. Και φαίνεται πως δεν μπορούμε να αντιδράσουμε. Ξαφνικά, μέσα σ' αυτόν τον αιώνα της Υψηλής Τεχνολογίας, πάψαμε να βλέπουμε, να ακούμε, να νιώθουμε... Πάψαμε να ζούμε σε σχέση με το φυσικό χώρο που μας περιβάλλει, ζώντας αποκλειστικά και μόνο σε σχέση με τον εαυτό μας. Γι' αυτό μπορεί και να γελάμε ειρωνικά ή αλαζονικά για τους παλιούς και τα μερομήνια τους, αφού καθισμένοι άνετα στην πολυθρόνα μας μπορούμε πατώντας ένα κουμπί ν' απολαμβάνουμε τον, εντυπωσιακό πράγματι, κο Αρναούτογλου καθώς και όλα τα άλλα δελτία καιρού της Μετεωρολογικής Υπηρεσίας.
Μιλάμε πια για επιστήμη και για στατιστικές βίαιων θανάτων σωμάτων και ψυχών. Ίσως αυτή να είναι και η πλέον σύγχρονη εκδοχή της ομορφιάς και της αλήθειας, μιας ζωής δίχως ουρανό!

26/8/2008

Σημειώσεις:

(1) Ο Άλφα του Μεγάλου Κυνός, γνωστός και σαν Σείριος, είναι ο λαμπρότερος αστέρας, εάν εξαιρέσουμε τον Ήλιο, για τον παρατηρητή στη Γη. Είναι επίσης ένας από τους πλησιέστερους αστέρες. Το όνομα του αστέρα σημαίνει καυτός, εφόσον ο καλοκαιρινός καύσωνας σημειωνόταν αμέσως μετά την ανατολή του Σείριου κατόπιν συνόδου με τον Ήλιο. Οι αρχαίοι Έλληνες αποκαλούσαν τέτοιες καλοκαιρινές μέρες κυνικά καύματα, καθώς μόνο οι κύνες ήταν αρκετά τρελοί για να βγουν έξω στον καύσωνα, μ' αποτέλεσμα ο αστέρας Σείριος να ταυτιστεί με κύνες. Ο αστερισμός έτσι έλαβε την ονομασία Μέγας Κύων.
Ο αστερισμός αυτός ήταν γνωστός στους ανατολίτες από τα πανάρχαια χρόνια. Στις αρχές της ευρωπαϊκής κλασσικής περιόδου, ο αστερισμός αυτός αναπαριστούσε τον Λαέλαπο, το λαγωνικό του Ακταίωνος ή μερικές φορές το λαγωνικό της Πρόκριδος, νύμφης της Άρτεμης, ή το λαγωνικό που έδωσε η Ηώς στον Κέφαλο, τόσο ξακουστό για την ταχύτητα του ώστε ο Δίας το ανύψωνε στον ουρανό. Ο Μέγας Κύων (ή ίσως απλά ο αστέρας Σείριος) είναι το κυνηγόσκυλο του Ωρίωνα, το οποίο καταδιώκει το Λαγό ή βοηθά τον Ωρίωνα στην μάχη του κατά του Ταύρου, όπως αναφέρουν ο Άρατος, ο Όμηρος και ο Ησίοδος. Οι αρχαίοι Έλληνες αναφέρονται σ' ένα μόνο σκύλο, αλλά στα χρόνια των Ρωμαίων, ο Μικρός Κύων αναφέρεται ως ο δεύτερος σκύλος του Ωρίωνα.

(2) Ο Μιχάλης Γεροντής είναι καθηγητής φιλόλογος και υπήρξε Πρόεδρος του συλλόγου "Ίστρια Ζωή", εκδότης και διευθυντής του Λασιθιώτικου περιοδικού "ΙΣΤΡΩΝΑ"

(3) Δρίμες ονόμαζε ο λαός τις πρώτες μέρες του Αυγούστου, επειδή, όχι σπάνια, παρουσιάζονται ισχυροί άνεμοι, βροχές και μελτέμια. Γι' αυτό λέγονται δρίμες αυτές οι μέρες, από τη δριμύτητα του καιρού. Θεωρούνται μέρες δυσοίωνες και λέγεται ότι τα ρούχα που πλένονται στη διάρκειά τους καταστρέφονται ή ότι το σώμα γεμίζει εξανθήματα αν κάνεις μπάνιο και ακόμη να αποφεύγεται το λούσιμο τις πρώτες έξι μέρες του μηνός, διότι πέφτουν τα μαλλιά.