Το έθιμο της βάπτισης

Τα έθιμα ακολουθούν, έστω και μ’ ένα συντηρητικότερο ρυθμό, τις κοινωνικές και πολιτιστικές αλλαγές κάθε τόπου. Κάποια παλιά έθιμα μπορεί να έχουν «σβήσει» ή να έχουν αναπροσαρμοστεί, αλλά η τάση του ανθρώπου να δημιουργεί νέα έθιμα χαρακτηρίζει σταθερά τη ζωή και τις κοινωνικές εκδηλώσεις του.

Ας δούμε μαζί κάποια έθιμα και παραδόσεις, που χαρακτήριζαν στο παρελθόν το θεσμό της βάπτισης στη χώρα μας. 

Βάπτισμα ονομάζεται ένα από τα επτά τελετουργικά μυστήρια των Χριστιανικών   εκκλησιών με χρήση νερού ως συμβόλου εξαγνισμού. Το νερό αποτελεί το βασικό στοιχείο του βαπτίσματος. Συμβολίζει την αγνότητα και είναι πηγή ζωής που εξυγιαίνει το παιδί και το προετοιμάζει για τη νέα του ζωή ως χριστιανού.
Η λέξη βάπτισμα προέρχεται από το ρήμα βάπτω / βαπτίζω που σημαίνει «βυθίζω συχνά ή έντονα, βουτάω, καταδύω».

Σύμφωνα με τον Ευαγγελιστή Ιωάννη «ἐὰν μή τις γεννηθῇ ἐξ ὕδατος καὶ Πνεύματος, οὐ δύναται εἰσελθεῖν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ», ενώ είναι και Κυριακή αποστολική εντολή «πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τὰ ἔθνη, βαπτίζοντες αὐτοὺς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ ῾Αγίου Πνεύματος»

 

Ιστορική Αναδρομή 

Ιουδαϊσμός και Παλαιά Διαθήκη

Αν και ο όρος «βάπτισμα» δε χρησιμοποιείται για την περιγραφή ιουδαϊκών ιεροτελεστιών, το τελετουργικό εξαγνισμού (ή Μικβά - τελετουργική εμβάπτιση) στην ιουδαϊκή παράδοση έχει κάποιες ομοιότητες με το χριστιανικό βάπτισμα. Στο Τανάκ και άλλα ιουδαϊκά κείμενα, η είσοδος, ή εμβάπτιση στο νερό, για τελετουργικό εξαγνισμό καθιερώθηκε για αποκατάσταση της τελετουργικής αγνότητας σε ιδιαίτερες περιπτώσεις. 

Καινή Διαθήκη

Στην Καινή Διαθήκη η βάπτιση πρώτη φορά εμφανίζεται από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο. Αυτή τη βάπτιση την είχαν λάβει οι μαθητές και Απόστολοι του Χριστού αλλά και ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός. Το τελετουργικό ήταν ιδιαίτερα απλό, αφού σε τρεχούμενο ύδωρ (νερό), ο Ιωάννης ο Πρόδρομος βάπτιζε τους πιστούς και τους καλούσε σε μετάνοια. Το βάπτισμα αυτό υπήρξε πρόδρομος του βαπτίσματος της εκκλησίας, αλλά είχε διαφορετικό περιεχόμενο και έννοια σε σχέση με το θεσμοθετημένο βάπτισμα της νεοσύστατης εκκλησίας. Ο σκοπός ήταν η προετοιμασία για τον ερχομό του Μεσσία και η μετάνοια των πιστών Ιουδαίων.

Η διαμόρφωση του βαπτίσματος

Κατά τους αποστολικούς χρόνους μια σύντομη ομολογία της πίστεως αρκούσε για την παροχή βαπτίσματος σε αυτούς που πίστευαν στο μήνυμα των αποστόλων ή των ευαγγελιστών, χωρίς ιδιαίτερη προγενέστερη κατήχηση ή ειδική προετοιμασία.

Στους αρχικούς χρόνους τα κηρύγματα γίνονταν δημόσια ενώπιον πλήθος κόσμου ή και κατ΄ ιδίαν. Μάλιστα αυτή είναι και η βασική αποστολή των χριστιανών, νεοφώτιστων ή και παλαιών, η οποία πηγάζει από τον ίδιο τον Ιησού.

Κατά τους μεταποστολικούς χρόνους όμως, προηγείτο του βαπτίσματος μια σύντομη κατήχηση με τις θεμελιώδεις αρχές της πίστεως. Το βάπτισμα τελείτο με κατάδυση στο νερό όπως γίνεται φανερό και από τη γραμματεία της εποχής.. Επίσκοπος τελούσε το βάπτισμα, ενώ από τον Τερτυλλιανό μαθαίνουμε πως και οι πρεσβύτεροι και οι διάκονοι ακόμα και οι λαϊκοί κάτω από προϋποθέσεις ήταν δυνατόν να βαφτίσουν νέα μέλη της χριστιανικής εκκλησίας.

Πιθανώς η κατήχηση δεν ήταν ιδιαίτερα εκτενής, δηλαδή αποτελούνταν από την εκμάθηση της Κυριακής προσευχής και τη διδασκαλία της εν Χριστώ σωτηρίας. Για τη διδασκαλία της εν Χριστώ σωτηρίας μαθαίνουμε από τον Βαρνάβα ότι περιείχε στοιχεία και προφητείες της Παλαιάς Διαθήκης, ηθική κατήχηση και τη διδασκαλία περί των δύο οδών. Επίσης προετοιμαζόταν για το τελετουργικό του μυστηρίου. Με το πέρας της διδασκαλίας και κατά την ετοιμασία του βαπτίσματος επιβαλλόταν διήμερος νηστεία και ομολογία πίστεως.

Το βάπτισμα αρχικά γινόταν σε ανοιχτούς φυσικούς χώρους με τρεχούμενο νερό όπως οι λίμνες και τα ποτάμια ή άλλους ειδικούς χώρους, τα λεγόμενα βαπτιστήρια. Με το πέρασμα του χρόνου η τελετή λάβαινε χώρα στους ναούς. Ο Ιουστίνος αναφέρει στο βάπτισμα ευχές για καθαγιασμό του νερού και εξορκιστικές ευχές, ενώ προς αυτή την κατεύθυνση θα πρέπει να ερμηνευτεί και η νηστεία προ του βαπτίσματος.

Η προοδευτική ανάπτυξη της διδασκαλίας της εκκλησίας επέφερε αλλαγές και στην κατήχηση των βαπτιζομένων. Η κατήχηση αυξήθηκε, ενώ στην ανατολή δημιουργήθηκαν δύο σώματα. Το σώμα των «ακροώμενων» και των «φωτιζομένων». Επίσης επετράπη η παρακολούθηση του διδακτικού μέρους της λειτουργίας, όχι όμως και του μυστηριακού. Η αρχική ομολογία των πρώτων αιώνων ήταν απλή, εν συνεχεία έγινε πιο σύνθετη λόγω των αιρετικών ομάδων. Ένα τέτοιο βαπτιστήριο σύμβολο ομολογίας διατηρήθηκε από ένα απόκρυφο κείμενο που χρακτηριζόταν ως Επιστολή Αποστόλων και συντάχθηκε κατά το 160 με 170 σε αιθιοπική γραφή. 

Ως χρόνος τελέσεως του βαπτίσματος καθορίστηκε στη Δύση την προηγούμενη νύχτα των εορτών του Πάσχα και της Πεντηκοστής, ενώ στην Ανατολή με τις ίδιες εορτές και αργότερα με την προσθήκη της εορτής των Επιφανείων. Στη Δύση οι βαπτισθέντες επί 8 ημέρες έφεραν λευκό χιτώνιο και για αυτό το λόγο το Σάββατο του Θωμά αποκλήθηκε «Sabbatum in albis», ενώ στην ανατολή «Διακαινίσιμος». Οι μοντανιστές μάλιστα έδιναν κατά τη βάπτιση μέλι και γάλα. Με το βάπτισμα συνδέθηκε τόσο η Θεία Ευχαριστία όσο και το χρίσμα.

Σε ό,τι αφορά την τελετουργία, οι κατηχούμενοι που διέτρεχαν κίνδυνο να πεθάνουν, βαπτίζονταν επειγόντως διά ραντισμού, αν όμως τελικώς επιζούσαν τότε έπρεπε το βάπτισμα να συμπληρωθεί ειδάλλως θεωρείτο άκυρο, όπως αποφάσισε σχετικά η σύνοδος της Νεοκαισάρειας. Επίσης αν πέθαινε ο κατηχούμενος απαγορευόταν η βάπτισή του, κάτι που είχαν στο τυπικό τους οι Μαρκιωνίτες. Οι εμφανίσεις αιρέσεων και θεολογικών ομάδων στο προσκήνιο ιδίως τον τρίτο αιώνα προκάλεσε εντάσεις στο εσωτερικό της εκκλησίας που διαμόρφωσαν περαιτέρω το τυπικό της εκκλησίας πάνω στο μυστήριο. Αυτά προέκυψαν από το ζήτημα της κύρωσης του βαπτίσματος των μετανοούντων στους κόλπους της εκκλησίας. Αρκετές σύνοδοι ασχολήθηκαν με το ζήτημα και επικράτησε η άποψη πως έγκυρο βάπτισμα θεωρείται το βάπτισμα στο όνομα της Αγίας Τριάδας.

 

Νηπιοβαπτισμός και θέσπιση του βαφτίσματος διά νόμου

Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα που προκάλεσε διχογνωμία κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες ήταν ο νηπιοβαπτισμός. Ο Ειρηναίος περί το 185 αναφέρεται ασαφώς για πρώτη φορά στο ζήτημα αυτό. Ο Τερτυλλιανός αποδοκίμαζε την πρακτική του βαπτίσματος νηπίων και προάσπισε την άποψη ότι θα έπρεπε να ενηλικιωθούν πρώτα: «Fiant Christiani cum Christum nosse potuerint», δηλαδή «ας γίνονται Χριστιανοί [δηλ. να βαφτίζονται] τα παιδιά όταν είναι πλέον σε θέση να γνωρίσουν τον Χριστό». Αντιθέτως ο Κυπριανός, ο οποίος είχε την άποψη ότι «όλες οι αμαρτίες εξαλείφονται με το βάπτισμα», θεωρούσε και τα νήπια ανεξαιρέτως θα έπρεπε να βαφτίζονται ενώ ο Ωριγένης θεωρούσε το νηπιοβαπτισμό αποστολική παράδοση. Από τον 3ο αιώνα η εκκλησία άρχισε να καθιερώνει το νηπιοβαπτισμό. Εντούτοις, δεν υπάρχουν σαφή στοιχεία υπέρ του νηπιοβαπτισμού πριν από τον 3ο αιώνα, ενώ είναι προφανές ότι όλες οι αρχαίες βαπτιστήριες λειτουργίες αφορούσαν το βάπτισμα ενηλίκων.

Ως τον 6ο αιώνα το αργότερο, καθιερώθηκε ευρύτερα το βάπτισμα νηπίων, καθώς και η υποχρέωση ότι το νήπιο θα ακολουθούσε την πίστη.

Το έθιμο του νηπιοβαπτισμού σύντομα μετά τη γέννηση του νηπίου διαδόθηκε ευρύτερα κατά τον 10ο και 11ο αιώνα και έγινε γενικότερα αποδεκτό κατά τον 13ο αιώνα.

Ο υποχρεωτικός βαπτισμός —νηπίων και ενηλίκων— αλλά και ο εξαναγκασμός ειδωλολατρικών και έτερων χριστιανικών ομάδων ώστε να εκχριστιανιστούν μέσω βαφτίσματος μαρτυρείται ήδη από τον 6ο αιώνα στον Ιουστινιανό Κώδικα που εκδόθηκε από τον Ιουστινιανό Α', όπου ορίζονταν διά νόμου ότι «όλα τα μικρά παιδιά πρέπει να δέχονται το σωτήριο βάπτισμα αμέσως και χωρίς καμία αναβολή» . Παρά τη νομοθεσία αυτή όμως, στην Ορθόδοξη Εκκλησία, οι Ιεροί Κανόνες αποκλείουν τη βάπτιση νηπίων αν αυτά δεν είναι παιδιά χριστιανών γονέων, ενώ η Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδος έδωσε Οικουμενικό κύρος στον 113ο κανόνα της Συνόδου της Καρθαγένης στον οποίο προβλέπεται ότι "ο καθείς να αναδέχεται τον χριστιανισμόν με θεληματικήν και ελευθέραν προαίρεσιν".

 

Η Θεολογία του Βαπτίσματος 

Ορθόδοξη εκκλησία

Για την Ορθόδοξη Εκκλησία το βάπτισμα αποτελεί ένα από τα επτά της μυστήρια. Σύμφωνα μάλιστα με το υπόμνημα της Μεγάλης Παρασκευής, το βάπτισμα όπως και η Θεία Ευχαριστία εξέρευσαν εκ της τρωθείσης πλευράς του Ιησού Χριστού. Κατά τον Απόστολο Παύλο δόθηκε από τον Κύριο να λυτρωθεί ο άνθρωπος από το προπατορικό αμάρτημα και από τις προσωπικές αμαρτίες. Η τρίτη κατάδυση στην ορθόδοξη θεολογία συμβολίζει την τριήμερο ταφή και ανάσταση του Χριστού. Έτσι πέρα από μια τελετουργική υποδοχή των πιστών στο σώμα της εκκλησίας, πέρα από τη λήψη της δωρεάς του Αγίου Πνεύματος, αποτελεί συμμετοχή στον θάνατο και την Ανάσταση του Ιησού Χριστού. Ο κάθε νεοφώτιστος με τη βάπτιση αποθέτει τον Παλαιόν άνθρωπον και εξέρχεται από το μυστήριο αναγεννημένος ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ σύμφωνα με τα λεγόμενα του Ευαγγελιστή Ιωάννη.

Σύμφωνα με την ορθόδοξη παράδοση ο νεοφώτιστος πρέπει να καταδύεται πλήρως στο ύδωρ (τριττή κατάδυση), ενώ η δι' επιχύσεως ή ραντίσματος βάπτιση αποτελεί κακοδοξία. Το μυστήριο αυτό τελείται στις 8 ή στις 40 ημέρες από τη γέννηση, ενώ υπάρχουν και ομολογίες οι οποίες δέχονται τη βάπτιση μόνο μετά την ενηλικίωση. Η βάπτιση εικονίζει την έκχυση του Αγίου Πνεύματος στο βαπτιζόμενο άτομο.

Μετά τη βάπτιση, η αμαρτητική επιθυμία και ορμή εξακολουθούν να παραμένουν στο βαπτισθέντα, χωρίς όμως να καταλογίζονται σαν αμαρτία στη φύση πού ελευθερώθηκε από το προπατορικό αμάρτημα. Η μετά το βάπτισμα παρουσία της αμαρτητικής ορμής αποτελεί μέσο της θείας παιδαγωγίας κατά την ορθοδοξία, αποτελούσα κίνητρο αγώνων του αναγεννημένου κατά των παθών και της αμαρτίας και μέσο ηθικής και πνευματικής εμπεδώσεως και τελειώσεως. Προς την ίδια κατεύθυνση κινείται και η λογική του νηπιοβαπτισμού, που εισήχθη από τους πρώτους αιώνες στην πράξη της Εκκλησίας. Εισήχθη για ν' αντιμετωπίσει την ανάγκη στη ζωή του πληρώματος της Εκκλησίας, το ενδεχόμενο να πεθάνει κάποιος σε πρώιμη ηλικία αβάπτιστος, οπότε αδυνατεί να εισέλθει στη Βασιλεία των ουρανών. Τα νήπια μπορεί να μην έχουν τη δυνατότητα να πιστέψουν, αυτό όμως δεν αποτελεί για την ορθόδοξη εκκλησία λόγο, ώστε να μη μπορούν να δεχθούν τη βαπτισματική χάρη. Είναι βασικό αξίωμα στη θεολογία της ορθοδόξου παραδόσεως, ότι η θεία χάρη ενεργεί λυτρωτικά, εκεί όπου δεν υπάρχει η αμαρτία, η οποία είναι ο μόνος παράγων πού αναστέλλει και ματαιώνει τη λυτρωτική της ενέργεια. Στα νήπια το στοιχείο της προσωπικής αμαρτίας απουσιάζει και συνεπώς ή θεία χάρη μπορεί να επιδράσει ευεργετικά, καταλύοντας από τη φύση τους το σώμα του προπατορικού αμαρτήματος.

Ο Ιησού Χριστός Βαπτίστηκε στον Ιορδάνη ποταμό. Σήμερα τα μωρά βαπτίζονται στη κολυμπήθρα στην εκκλησία. 

Η διαδικασία της βάπτισης

Σημαντικός στη βάπτιση είναι ο ρόλος του *αναδόχου*, ο οποίος «κρεμά», όπως έλεγαν στην Κρήτη, «το παιδί στο λαιμό του», αναλαμβάνει δηλαδή, μαζί με τους γονείς του παιδιού, το καθήκον της χριστιανικής ανατροφής του.

Το μωρό το υποδέχεται στην είσοδο της εκκλησίας ο νονός και η νονά του. Το παίρνουν αγκαλιά και λάμπουν από χαρά είναι ευλογία και τιμή να γίνεσαι νονός και νονά και εκείνοι νιώθουν την ευθύνη. Μετά μπαίνουν όλοι στο Ναό κοντά στη πόρτα στέκονται ο νονός με τη νονά με το μωρό και ο Ιερέας διαβάζει ευχές. Ο ανάδοχος αποκηρύσσει το σατανά στραμμένος προς τη δύση, που συμβολίζει το βασίλειο του σκότους, ενώ απαγγέλλει το σύμβολο της Πίστεως στραμμένος προς την ανατολή, που συμβολίζει το Χριστό, ο οποίος είναι το αληθινό φως

Αμέσως πηγαίνουν όλοι στη μέση του ναού γύρω από τη κολυμπήθρα. Κάθε κίνηση έχει τη σημασία της το Βάπτισμα είναι ιερό μυστήριο. Ο παπάς ευλογεί το νερό κάνοντας το σημείο του σταυρού τρείς φορές. Ευλογεί και το λάδι. Αλείφει το γυμνό μωρό στο στήθος, στα χέρια και στα πόδια. Ύστερα δίνει λάδι στον νονό και στη νονά να το αλείψουν το σώμα του μωρού. Στη συνέχεια ο παπάς το σηκώνει ψηλά και το βουτά στο νερό τρεις φορές βουτά το μωρό στο αγιασμένο νερό της κολυμπήθρας και λέει: Βαπτίζεται ο/η δούλος/η του θεού και αναφέρει το όνομα του μωρού εις το όνομα του Πατρός του Υιού και του Αγίου Πνεύματος Αμήν. Ύστερα το παίρνουν στην αγκαλιά τους ο νονός και η νονά του πάνω σε ένα λευκό σεντονάκι. 

Υποχρεώσεις νονού - νονάς
Οι υποχρεώσεις του νονού ξεκινούσαν πριν τη βάπτιση. Σύμφωνα με την παράδοση, ο νονός έπρεπε να δώσει το λάδι στον ιερέα που θα τελούσε το μυστήριο τρεις ημέρες πριν τη βάπτιση, για να το ευλογήσει. Ο νονός ήταν εκείνος που όφειλε να αγοράσει τα απαραίτητα για τη βάπτιση: τη λαμπάδα, δύο μικρές πετσέτες και μια μεγάλη, ένα μπουκάλι ελαιόλαδο, σαπούνι, λαδόπανα, τα ρούχα και τα παπούτσια του μωρού και φυσικά τον σταυρό του. Ωστόσο, οι υποχρεώσεις του νονού δεν τελείωναν με το τέλος του μυστηρίου. Αρχικά, η παράδοση ήθελε το νονό να συνοδεύει το μωρό στην εκκλησία τις τρεις πρώτες Κυριακές μετά τη βάπτιση. Επίσης, τρεις ημέρες μετά το μυστήριο ο νονός έπρεπε να κάνει το πρώτο μπάνιο του μωρού στο σπίτι. Επιπλέον, εκείνος φρόντιζε για τη λαμπάδα και το δώρο του Πάσχα, για τα δώρα των Χριστουγέννων, των γενεθλίων και της ονομαστικής εορτής του παιδιού.

Κατά την Ορθόδοξη Εκκλησία, ο νονός, που θεωρείται ο πνευματικός πατέρας του παιδιού, δεν επιτρέπεται να βαφτίσει παιδιά διαφορετικού φύλου. Ταυτόχρονα, η εκκλησία μας απαγορεύει την τέλεση γάμου σε ένα ζευγάρι, το οποίο είχε τον ίδιο νονό 

Η κολυμβήθρα

Tόπος κολύμβησης κατά την αρχαιότητα και σκεύος βαπτίσεως στην εκκλησιαστική γλώσσα. Τον 3ο αι. μ.Χ οι κολυμβήθρα ήταν ένα ειδικό οικοδόμημα στο μπροστινό μέρος του ναού. Η σημερινή μορφή της κυριάρχησε μετά την επικράτηση του νηπιοβαπτισμού. Θεωρείται ως μητέρα της υιοθεσίας, πνευματική μητέρα, κολυμβήθρα της Τριάδος

Το λάδι

Κατά τη διάρκεια του βαπτίσματος ο νονός βάζει λαδάκι στο σώμα του παιδιού.
Το λάδι συμβολίζει τη χάρη του Θεού και έχει αγιαστεί, για να είναι σύμβολο αγώνα και θεραπείας, που θα απελευθερώσει κάθε αμαρτία μέσω του βαπτίσματος.

Το λάδι, που συγκρατεί και μεταφέρει τη φώτιση στο βαπτιζόμενο, είναι και το βασικό υλικό για την παρασκευή του Άγιου Μύρου, με το οποίο ο ιερέας χρίζει το νεοφώτιστο, για να του μεταδώσει τη χάρη του Αγίου Πνεύματος. Η βαθύτερη σημασία της άλειψης με λάδι κατά τη στιγμή της βάπτισης, είναι να τονιστεί η έννοια του αγώνα του βαπτιζόμενου μετά το βάπτισμα. Επιπλέον, σημαίνει το έλεος και τη χάρη του Θεού, καθώς και τη δύναμη που λαμβάνει ο νεοφώτιστος ενόψει των πνευματικών αγώνων για την τελείωσή του. Η επάλειψη ολόκληρου του σώματος συμβολίζει την ανάπλαση και την αναδημιουργία του ανθρώπου μέσω του βαπτίσματος. 

Το μύρο

Ο νεοφώτιστος αλείφεται σταυροειδώς με το άγιο μύρο σε διάφορα σημεία του σώματός του δηλώνοντας πως, όπως ο Χριστός χρίστηκε με το Άγιο Πνεύμα,
έτσι και το παιδί χρίζεται με την πνευματικότητα και την καθαρότητα του πνεύματος.

Απαρχή αυτού του Μυστηρίου αποτελεί η κάθοδος του Αγίου Πνεύματος "εν είδει περιστεράς" την ώρα της Βάπτισης του Χριστού. Ο Χριστός δε χρίστηκε με μύρο ή με λάδι, αλλά με το νοητό μύρο του Πνεύματος. Γι' αυτό υπάρχει στην Εκκλησία η ιερή συνήθεια να τελείται το μυστήριο του Χρίσματος, με το οποίο ο νεοφώτιστος λαμβάνει τη «σφραγίδα της δωρεάς του Αγίου Πνεύματος»  και γίνεται «κεχρισμένος»,

Η λαμπάδα

Αποτελεί σύμβολο φωτισμού του Χριστού που δέχεται το μωρό, για να το καθοδηγεί στη ζωή του.
Είναι η λαμπάδα της πίστης στη χριστιανική αλήθεια, για να δίνει η ζωή του φως στους γύρω του.

Ο σταυρός

Ο βαπτιστικός σταυρός είναι το σύμβολο και η σφραγίδα της χριστιανικής πίστης και της σταυραναστάσιμης ένταξής μας στο σώμα του Χριστού και
στη χριστιανική ζωή.

Η τριχοκουρία

Το κόψιμο των μαλλιών είναι ένα είδος προσφοράς του νεοφώτιστου προς το Θεό,δηλώνοντας με αυτόν τον τρόπο ότι εφεξής ανήκει στο Θεό και είναι αφιερωμένος σ' αυτόν.

Θεία Κοινωνία
Παλαιότερα, ο νονός ή η νονά συνόδευαν τους γονείς και το νεοφώτιστο στην εκκλησία, όπου το μωρό ντυμένο με τα βαπτιστικά του κοινωνούσε τρεις συνεχόμενες Κυριακές μετά τη Βάπτιση. Οι γονείς έφερναν μαζί και τη λαμπάδα του παιδιού, την οποία κάθε φορά άναβαν για όση ώρα βρίσκονταν στην εκκλησία. Την τρίτη φορά έβγαζαν το στολισμό από το κερί, γιατί έπρεπε να αφήσουν τη λαμπάδα στην εκκλησία. 

Λευκά ρούχα
Ο νονός σύμφωνα με την παράδοση της Εκκλησίας αγόραζε λευκά ενδύματα για το μωρό που θα βάπτιζε. Τα λευκά ρούχα, που ονομάζονταν και «εμφώτεια» ή «φωτίκια», συμβόλιζαν τη λαμπρότητα της ψυχής, τον εσωτερικό φωτισμό, το φως και το κάλλος του Χριστού, που ενδύθηκε ο νεοφώτιστος. Το λευκό συμβόλιζε επίσης την καθαρότητα και τη φωτεινότητα της ψυχής του βαπτισθέντος. Λευκά ήταν άλλωστε τα ιμάτια των αγίων της εκκλησίας, αλλά και τα ενδύματα του Χριστού κατά τη σταύρωση και ανάληψή του.

Με τα λευκά ρούχα της βάπτισης ο νεοφώτιστος ενδύεται τα ρούχα των αποστόλων και του Ιησού Χριστού και εντάσσεται στην κοινωνία των αγίων.  

Ο Ιερός χορός

O κύκλος που γίνεται τρεις φορές γύρω από την κολυμβήθρα είναι η παλαιά πομπή και είσοδος των νεοφωτίστων από το βαπτιστήριο στο κυρίως ναό για την έναρξη της Θείας Λειτουργίας. Ο αριθμός τρία δηλώνει την Αγία Τριάδα

Μαρτυρικά
Σε πολλά μέρη όταν τελείωνε η τελετή της βάφτισης, ο νονός στην αυλή της εκκλησίας γέμιζε τις χούφτες του με νομίσματα και τα σκόρπιζε στον αέρα, για να τα πάρουν τα συγκεντρωμένα παιδιά. Αν το νεοφώτιστο είχε μεγαλύτερα αδέρφια, τους έδινε το δικό τους νόμισμα στο χέρι. Η κίνηση αυτή γινόταν για τη «μαρτυρία». Σήμερα τη θέση των νομισμάτων έχουν πάρει τα σταυρουδάκια που δίνονται στον κόσμο, τα γνωστά «μαρτυρικά». Στις μέρες μας, μετά το τέλος της βάφτισης, οι γονείς μοιράζουν στους καλεσμένους κάποιο γλυκό, συνήθως αμυγδαλωτά.

Φλουριά
Κατά τη διάρκεια της ακμής της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στην ελληνική επικράτεια, οι νονοί αντί του βαπτιστικού σταυρού (που έχει καθιερωθεί τα σύγχρονα χρόνια) έδιναν την ημέρα της βάπτισης στο νεοφώτιστο ή τη νεοφώτιστη ολόχρυσα φλουριά. Οι Έλληνες, αλλά και άλλων εθνοτήτων, χρυσοχόοι τα κατασκεύαζαν και τα φιλοτεχνούσαν κατά παραγγελία του νονού. Ας μην ξεχνάμε, ότι τους προηγούμενους αιώνες και μέχρι τις αρχές του 20ού αι. τα κοσμήματα κατασκευάζονταν μόνο κατά παραγγελία από πλούσιους και επιφανείς πολίτες, που είχαν την δυνατότητα να πληρώσουν το χρυσό ή τους πολύτιμους λίθους, που απαιτούνταν για την περίτεχνη κατασκευή τους. Τα φλουριά κατασκευάζονταν κυρίως από χρυσό Κ22-24, καμιά φορά από χαμηλόβαθμο χρυσό (Κ9-12) και σπανιότερα από αλλά μέταλλα (π.χ. χαμηλόβαθμο ασήμι 400-500 βαθμών ή κεχριμπάρι), εάν το εισόδημα του αγοραστή ήταν χαμηλό. Στα πρώτα μεταβυζαντινά χρόνια τα φλουριά αναπαριστούσαν τα περίφημα «Κωνσταντινάτα» ή άλλα νομίσματα του Βυζαντίου με χριστιανικές παραστάσεις (του Χριστού ή της Παναγίας). Μετέπειτα, όταν η φιλοτέχνηση του βαπτιστικού δώρου είχε πλέον καθιερωθεί ως αυτόνομη τεχνική χρυσοχοΐας, αναπαριστούσαν τελετουργικές παραστάσεις από το χριστιανισμό, όπως η Γέννηση, η Βάπτιση και η Ανάσταση του Χριστού, ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, η Αγία Τριάδα, η Παναγία καθήμενη σε θρόνο, κ.ά.

Ονοματοδοσία
Στην πραγματικότητα η βάπτιση δεν πρέπει να ταυτίζεται με την ονοματοδοσία. Η αναφορά του ονόματος του βαπτιζόμενου υπάρχει στη βάπτιση (όπως και σε άλλες ακολουθίες) και δηλώνει, ότι για το Θεό κάθε ένας από εμάς είναι ένα πρόσωπο για το οποίο Εκείνος ενδιαφέρεται ξεχωριστά. Δεν είναι η βάπτιση ο τρόπος για να αποκτήσει το παιδί ένα όνομα.
Η Εκκλησία έχει ευχή ονοματοδοσίας, που συνήθως διαβάζεται οκτώ μέρες μετά τη γέννηση - μπορεί και αργότερα - και το όνομα του παιδιού μπορεί να αναφέρεται και πριν από τη βάπτιση.

Κουμπάρος
Στα περισσότερα μέρη, για το πρωτότοκο παιδί νονός ήταν πάντοτε ο κουμπάρος που είχε στεφανώσει το ανδρόγυνο. Γι’ αυτό και στη Χίο στο τραπέζι του γάμου λεγόταν το ακόλουθο τετράστιχο: “Κουμπάρε που στεφάνωσες, κι έσμιξες το ζευγάρι, να σ’ αξιώσει ο Θεός, να βάλεις και το λάδι.”

Γονείς
Σε πάρα πολλά σημεία της Ελλάδας, η βάπτιση γινόταν χωρίς την παρουσία των γονιών του παιδιού, οι οποίοι περίμεναν στο σπίτι τη χαρμόσυνη αναγγελία του ονόματος. Ο νονός ή νονά έδιναν στο παιδί όποιο όνομα ήθελαν, χωρίς να ρωτήσουν τους γονείς. Συνήθως, όμως, έδιναν το όνομα του παππού ή της γιαγιάς (των γονιών του πατέρα) στο πρώτο παιδί, ενώ στο δεύτερο παιδί έδιναν όνομα από τους γονείς της μητέρας. Βέβαια, επειδή στο παρελθόν οι οικογένειες αποκτούσαν πολλά παιδιά, σπάνια υπήρχε πρόβλημα στην επιλογή του ονόματος. Συνήθως η γιαγιά του μωρού, κυρίως η μητέρα του γαμπρού, ή η μαμή πήγαιναν το μωρό στην εκκλησία.

Μόλις ο νονός ή η νονά έλεγε το όνομα του μωρού, όλοι οι πιτσιρικάδες του χωριού έτρεχαν στα σοκάκια για να πουν στους γονείς το όνομα. Ο πρώτος που έφτανε στους γονείς έπαιρνε καλό φιλοδώρημα σε χρήματα της εποχής. Οι υπόλοιποι δέχονταν κεράσματα (καραμέλες, καρύδια, κάστανα, χαλβά ή λουκούμια). Όσο τα παιδιά έτρεχαν, από την εκκλησία ξεκινούσε μια πομπή με τους υπόλοιπους καλεσμένους. Επικεφαλής ήταν ο ιερέας και ακολουθούσε ο νονός ή η νονά με το βαφτισμένο μωρό. Με την άφιξη της πομπής η μητέρα παραλάμβανε από το νονό ή τη νονά το μωρό της, αφού πρώτα φιλούσε το χέρι του ιερέα κι έκανε τρεις μετάνοιες μπροστά τους.

Δεισιδαιμονίες
Κατά την παράδοση, μετά τη βάπτιση, η μητέρα δεν έπρεπε να ξεπλύνει το παιδί από το λάδι. Εξαίρεση αποτελούσε φυσικά η τοπική πλύση για λόγους υγιεινής. Μετά από τρεις ημέρες, η μητέρα μπορούσε να πλύνει το βρέφος, αλλά έπρεπε να κρατήσει το νερό, το οποίο θα πετούσε είτε στη θάλασσα, είτε σε απάτητο χώμα. Σε κάποια μέρη το χρησιμοποιούσαν, για να ποτίσουν λουλούδια ή φυτά.
Στη Μικρά Ασία και στη Ρόδο, τρεις μέρες μετά τη βάπτιση, στο σπίτι του νεοφώτιστου γινόταν ένα γλέντι μόνο για τις γυναίκες, όπου η νονά έβγαζε το λάδι από το μωρό. Κατά τη διάρκεια του «ξελαδώματος» η νονά έβαζε ένα αυγό στο νερό, για να είναι ατελείωτες οι μέρες του μωρού, όπως και το αυγό δεν είχε αρχή και τέλος. Οι υπόλοιπες γυναίκες έριχναν μέσα στη σκάφη του μωρού χρήματα, για να είναι αγαπητό όπως το χρήμα, λέγοντας η καθεμιά τις ευχές της. Κάποια έθιμα απαιτούσαν το παιδί να μην κουρευτεί μέχρι τη βάπτισή του. Ακόμα και τα νύχια του που κόβονταν πριν τη βάπτιση, έπρεπε να φυλαχτούν και να ριχτούν στην κολυμπήθρα.

Σε πολλά μέρη της Ελλάδας, οι μητέρες των νεοφώτιστων φρόντιζαν με προσοχή τα ρούχα και τις πετσέτες, που χρησιμοποιήθηκαν στο μυστήριο. Συνήθως, τα ρούχα που ήταν βρεγμένα με το λάδι, το αγιασμένο νερό της κολυμπήθρας και με τα υπολείμματα του Αγίου Μύρου, τα έπλεναν με ξεχωριστή φροντίδα πρώτα σε ποτάμι ή θάλασσα (όπου αυτό ήταν δυνατό) και μετά στο σπίτι. Επίσης, φρόντιζαν το νερό που χρησιμοποιούσαν να μη χυθεί σε ακάθαρτο τόπο

Ρωμαιοκαθολική εκκλησία

Και στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία το βάπτισμα αποτελεί ένα από τα επτά μυστήρια και ακολουθείται η πρακτική του νηπιοβαπτισμού. Σε αντίθεση όμως με την Ορθόδοξη Εκκλησία δεν τελείται ταυτόχρονα με τη βάπτιση και το μυστήριο του χρίσματος (confirmation), αλλά το χρίσμα γίνεται αρκετά χρόνια αργότερα (συνήθως σε ηλικία 7-14 ετών). Στο μεσοδιάστημα τα παιδιά πηγαίνουν μεν στην εκκλησία, δεν λαμβάνουν όμως συνήθως μέρος στη Θεία Ευχαριστία. Ενώ το βάπτισμα γίνεται από ιερέα σε νηπιακή ηλικία, το χρίσμα δίδεται από επίσκοπο σε ηλικία όπου ο πιστός είναι σε θέση να αντιληφθεί τα συμβαίνοντα. Το βάπτισμα δεν τελείται με κατάδυση σε νερό, αλλά με επίχυση ύδατος στην κεφαλή του βαπτιζόμενου. Συχνά δεν είναι χωριστή τελετή, όπως στην Ορθόδοξη Εκκλησία, αλλά τελείται στο πλαίσιο της Θείας Λειτουργίας.

Προτεσταντισμός

Εκκλησίες της Πεντηκοστής

Οι Εκκλησίες της Πεντηκοστής, τελούν το βάπτισμα με πλήρη κατάδυση στο νερό. Για τους Πεντηκοστιανούς το βάπτισμα στο νερό είναι το εξωτερικό σημείο μιας αλλαγής που έχει αρχίσει ήδη να πραγματοποιείται σε κάποιον μέσα από την αναγέννηση (Πέτρου α3 και α23), την αρχή της αλλαγής που κάνει ο Θεός στον άνθρωπο. Το βάπτισμα είναι η ταφή του παλαιού αμαρτωλού ανθρώπου και η ανάσταση/ανάδυση σε νέο άνθρωπο, σύμφυτο με τον Χριστό (Προς Ρωμαίους Κεφ. ς).

Απαραίτητες προϋποθέσεις για να βαπτισθεί ένα άτομο στο νερό, είναι να έχει πιστέψει στον Χριστό (Πράξεις Αποστόλων η37) και στο Ευαγγέλιό του, και να έχει μετανοήσει από την αμαρτία. Γίνεται επομένως σε άνδρες και γυναίκες που είναι σε θέση να πιστέψουν και να μετανοήσουν, οπότε δεν τελούνται νηπιοβαπτισμοί.

Για τα νήπια στις Εκκλησίες της Πεντηκοστής γίνεται η λεγόμενη «αφιέρωση» (Κατά Λουκά β27). 

https://el.wikipedia.org/wiki

https://yeskid.blogspot.com/2015/11/blog-post_463.ht

https://www.mpomponieradiko.gr/vaptisi-kai-symvolismoi/

https://www.velegrakis.gr/post

 

 

.

.

.