Αγραπιδιά (Pyrus amygdaliformis)

Η απιδέα η αμυγδαλόμορφος ή γκορτσιά (Pyrus amygdaliformis ή Pyrus spinosa) γνωστή ως πύρος ο ακανθώδης είναι είδος του γένους των αχλαδιών της τάξης των ροδoειδών. Απαντάται στη Νότια Ευρώπη και τη Μικρά Ασία Η ονομασία της απαντάται σε διάφορες παραλλαγές του ονόματος «γκορτσιά», «γκορτζιά» κ.λπ. Επίσης, ονομάζεται και αλιοχρά στην Κυνουρία, αρμουτιά (αλλά και  αγκουρνιτσά)  στη Θράκη, σβέρτσλο στη Λήμνο, αγριοαπιδιά στην Κέρκυρα, αροχλάδα   στη Νάξο, αγκραπιδία ή αγκραπιέα στην Κάτω Ιταλία. Στην Κρήτη (όπου το φυτό ονομάζεται αγκούτσακας,.

Επιστημονική ονομασία: Pyrus spinosa Forssk.

Συνώνυμα: Pyrus amygdaloformis Vill., Pyrus amygdaliformis var. Cuneifolia Diap., Pyrus amygdaloides Link, Pyrus nivalis Lindl., Pyrus parviflora Desf., Crataegus amygdaliformis (Vill.) Chalon, Pyrus angustifolia Decne., Pyrus communis subsp. amygdaliformis (Vill.) Braun-Blanq., Pyrus cuneifolia Guss

Η γκορτσιά και τα άλλα είδη της αχλαδιάς είναι γνωστά από την αρχαιότητα. Ίσως είναι η όγχνη του Ομήρου ή η άπιος του Θεόφραστου.

Περιγραφή

Η γκορτσιά είναι φυλλοβόλο δέντρο, με φύλλα μακριά σε σχήμα λόγχης. Το σύνηθες ύψος του φυτού είναι 3-5 μέτρα και φτάνει μέχρι τα 10 μ. Ανθίζει τον Μάρτιο με Απρίλιο με λευκά λουλούδια κατά κορύμβους, λίγο πριν ή ταυτόχρονα με το μεγάλωμα των φύλλων. Όταν είναι ανθισμένη είναι πραγματικά εντυπωσιακή και διακρίνεται από πολύ μακριά.

Φύεται σε υψόμετρο έως 1500 μ. σε πολλά ξέφωτα βουνών, σε ακαλλιέργητους αγρούς, στις άκρες των χωραφιών, σε βραχώδη εδάφη και πετρώδεις πλαγιές και στις άκρες επαρχιακών δρόμων.

Οι καρποί της είναι μικροί, σε σχήμα σφαιρικό και είναι ξινοί και στυφοί, καθώς και δύσπεπτοι. Μπολιάζεται εύκολα και αποτελεσματικά με την κοινή αχλαδιά (Pyrus communis, απιδέα η κοινή) και την αγριαχλαδιά (Pyrus pyraster). Μπολιάζεται επίσης και με μηλιά, ροδακινιά και κορομηλιά.

Τα αγκάθια της, είναι επικίνδυνα γιατί προκαλούν μόλυνση.
Αν σε » χτυπήσει » αγραπιδιά, πρέπει αμέσως να το απολυμάνεις.
Παλιά, όταν δεν υπήρχαν φάρμακα ( όπως Betadin),έκαιγαν το χτυπημένο σημείο-βγάζοντας πρώτα το αγκάθι της- με αναμμένο τσιγάρο!!!

Χρήσεις

Στην αρχαιότητα οι καρποί της γκορτσιάς ήταν εδώδιμοι σε πολλές περιοχές της Ελλάδας και καταναλώνονταν είτε φρέσκοι, είτε αποξηραμένοι. Σήμερα, στο πλαίσιο αναβίωσης του ενδιαφέροντος για τοπικά προϊόντα, αναφέρεται περιορισμένη χρήση των καρπών για παρασκευή πετιμεζιού, γλυκού του κουταλιού και λικέρ 

Το αναφερόμενο πετιμέζι, στο Γέρμα της Καστοριάς, το παρασκεύαζαν ως εξής:

Έριχναν τα γκόρτσα μέσα σε ένα μεγάλο κακάβι (χάλκινο καζάνι) και τα έβραζαν με νερό επί αρκετή ώρα, έως ότου μετατραπούν σε παχύρευστο πολτό.

Κατόπιν στράγγιζαν (διήθιζαν) τον εν λόγω πολτό, μάζευαν το σιρόπι του, έριχναν σ’ αυτό μία μικρή ποσότητα «κασταλαγής» (κοσκινισμένη στάχτη!)

και τον συγκέντρωναν σε κιούπια (πήλινα δοχεία).

Την επόμενη ημέρα έβγαζαν από τα κιούπια το σιρόπι, χωρίς την κατακαθισμένη στάχτη, και το έβραζαν μέχρι να γίνει παχύρρευστο πετιμέζι. Μ’ αυτό το πετιμέζι και με κομμάτια κυδωνιού και μήλου έφτιαχναν υπέροχα γλυκά κουταλιού.

Έφτιαχναν επίσης με το πετιμέζι και μ’ αλεύρι νόστιμες μουστόπιτες, ενώ με ψίχα καρυδιού παρασκεύαζαν εξαιρετικά σουτζούκια, που τα έτρωγαν αργότερα τα μικρά παιδιά τους, όταν έπεφτε το πρώτο χιόνι στο βουνό Μουρίκι.

Οι μικροί, στυφοί καρποί του υποκαθιστούσαν το ψωμί στους Αργείους, όπως τα βαλανίδια στους Αρκάδες.

Ο καρπός της Γκοτζιάς μαζί με τα βελανίδια, είναι από της βασικές ζωοτροφές, αποτελεί εξαιρετικό φαΐ για τους χοίρους, αφού την περίοδο αυτή δεν υπήρχαν άλλες φυσικές πηγές τροφής για τα ζώα.

Δραστικές ουσίες

Η γκορτζιά περιέχει Βιταμίνη C, Α, Κ, βιταμίνες του συμπλέγματος Β (φυλλικό οξύ, ριβοφλαβίνη, πυριδοξίνη), αρβουτίνη (φύλλα), φλοριζίνη (ρίζα),

Ο καρπός της Γκορτζιάς περιέχει μαλικό οξύ, κιτρικό οξύ, κουϊνικό οξύ, κυανογενικά γλυκοσίδια (αμυγδαλίνη), αρωματικές ουσίες, παράγωγα του καφφεϊκού οξέος,  ιχνοστοιχεία (χαλκός, σίδηρος, κάλιο, μαγγάνιο, μαγνήσιο, φώσφορος, ασβέστιο)και κυρίως 5-κοφφεοϋλ-κουϊνικό οξύ, πηκτίνη.

Θεραπευτικές ιδιότητες:

Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται οι καρποί, τα φύλλα και η φλούδα του δέντρου

Το αφέψημα (τσάι) του φυτού χρησιμοποιείται ως διουρητικό, κατά της νεφρολιθίασης, της χολολιθίασης, της κυστίτιδας, των παθήσεων της ουροδόχου κύστης και της ουρήθρας. Συνιστάται επίσης, ως υπακτικό (βοηθά στην αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας), αλλά και ως ανοσοενισχυτικό. Στη λαϊκή ιατρική, χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση της αιματουρίας, της αναιμίας, της υπέρτασης, των ρευματισμών και του πυρετού.

Οι καρποί της Γκοτζιάς έχουν αιμοστατικές ιδιότητες και βοηθούν στην θεραπεία της δυσπεψίας και της διάρροιας, επίσης δρα ως ψυκτικό, αντισπασμωδικό, ευεργετικό στις παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος και στην οδυνηρή δυσμηνόρροια.

Η φλούδα από τα τρυφερά κλαδιά της γκορτσιάς αποξηραίνονται σε σκιερό μέρος και γίνονται αφέψημα κατά του ουρικού οξέως.

Τον χυμό του καρπού οι κρητικοί τον χρησιμοποιούσαν εναντίον της διάρροιας.

Τα φύλλα του φυτού, καβουρδισμένα, τα κονιοποιούσαν και τα έριχναν μέσα στον καφέ του πάσχοντος από μυρμηγκιές (αλλά να μην το ξέρει ο πάσχων). Στην ανατολική Κρήτη χρησιμοποιούσαν και τα χλωρά φύλλα του αγκούτσακα για να γητεύουν τις μυρμηγκιές τις οποίες ονόμαζαν αγκουτσάκους.

Παρ’ ότι έχει επικίνδυνα αγκάθια, τα φύλλα της έχουν αναλγητική δράση, στο τσίμπημα του σκορπιού.
Όταν κάποιος, στο Ξηρόμερο, δεχόταν τσίμπημα σκορπιού, του έδιναν φύλλα αγραπιδιάς να τα μασήσει για μερικά λεπτά, χωρίς να τα καταπιεί.
Δοκιμασμένο κι αποτελεσματικό παυσίπονο (χρειάζεται όμως και ιατρική βοήθεια για τις παρενέργειες του τσιμπήματος του σκορπιού).

Το εκχύλυσμα ή αφέψημα των καρπών συνιστάται  κατά των δηλητηριάσεων από μανιτάρια. και Μια μέθοδος που έχει προταθεί είναι το βράσιμο των μανιταριών μαζί με άγρια αχλάδια. 

Χορηγείται ως διουρητικό υπό τη μορφή αφεψήματος (τσάι: 300g αποξηραμένης ρίζας βράζουν σε 1lt νερό. Έως 2 ποτήρια ημερησίως, πρωί-βράδυ προ φαγητού). Εφαρμόζεται εξωτερικά στο δ έρμα ως καταπραϋντικό υπό τη μορφή καταπλάσματος του νωπού φυτού.

Προειδοποίηση: Δεν συνιστάται η χρήση παρασκευασμάτων βοτάνων χωρίς την ενημέρωση του θεράποντα ιατρού ή φαρμακοποιού. Ενδέχεται οι ουσίες που περιέχουν να αλληλεπιδράσουν με το/τα φάρμακα, που ήδη παίρνει ο ασθενής και να εξουδετερώσουν τη θεραπευτική τους δράση ή να προκαλέσουν τοξικότητα.

Μελισσοκομία

Είναι σπουδαίο μελισσοκομικό φυτό, με σημαντική περίοδο ανθοφορίας, που αρχίζει ανάλογα με το υψόμετρο από τον Φεβρουάριο μέχρι και τον Απρίλιο. Ακολουθεί αυτήν της αμυγδαλιάς και παρότι έχει μικρή διάρκεια έχει μεγάλη αποδοτικότητα.

Οι μέλισσες δείχνουν πολύ έντονο ενδιαφέρον για τη γκορτσιά και όταν ο καιρός είναι καλός αν καθίσεις κάτω από ένα δέντρο νιώθεις σαν να έχουν τινάξει ένα μελίσσι επάνω. Το μέλι που παράγεται είναι μικρό σε ποσότητα καθώς λόγω εποχής το καταναλώνουν οι μέλισσες. Είναι ένα μέλι πολύ αρωματικό που ξεχωρίζει και αν το επιτρέψει ο καιρός, οι μέλισσες μπορεί να αποθηκεύσουν στην κυψέλη ένα με δύο πλαίσια μέλι, το οποίο θα προσδώσει αργότερα στον τρύγο του ανοιξιάτικου ανθόμελου, μια διαφορετική πινελιά. Εκτός όμως από νέκταρ, η γκορτσιά δίνει και γύρη χρώματος κίτρινου, η οποία θεωρείται πολύ θρεπτική για τον γόνο. Την συναντάμε συνήθως στα όρια των κτημάτων αλλά και σε παρατημένα ή ακαλλιέργητα χωράφια και οι μέλισσες την λατρεύουν.

Πηγές

https://xiromeritissa.wordpress.co

https://olympia.gr

https://oreinomeli.wordpress.com

oikokyr.blogspot.gr ,

 www.haniotika-nea.gr, 

www.tilestwra.com

www.agriamanitaria.gr

https://el.wikipedia.org

http://mediplantepirus.med.uoi.gr